logo
mobile-logo
HomeStandard Blog Whole Post (Page 176)
Historia, Z-SUPERNEWS, Ziemia Grodzieńska

Dzisiaj, 28 września, odbył się w Londynie pogrzeb grodnianki Marii Barr-Grabowskiej. Jej nazwisko odbiło się szerokim echem nie tylko w Polsce, dzięki zakończonej sukcesem wspólnej akcji Instytutu Pamięci Narodowej i pasjonatów historii.

Przypomnijmy: w marcu ubiegłego roku pisaliśmy, że Instytut Pamięci Narodowej upublicznił w mediach społecznościowych pochodzące z czasów II wojny światowej zdjęcie, które przedstawiało młodą kobietę, ubraną w polski mundur wojskowy.

Maria Barr (z domu Chłusewicz) urodziła się w w 1923 roku w Grodnie i była córką płk Wojska Polskiego Benedykta Chłusewicza

Skąd pochodziła fotografia Marii Barr-Grabowskiej?

Zdjęcie pochodziło z teczki opatrzonej tytułem „Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie”, która na mocy ustawy została przekazana do archiwum IPN z zasobów zlikwidowanych w 2006 roku Wojskowych Służb Informacyjnych.

„W teczce znajduje się jednak wiele fotografii także z innych okresów naszej historii. Znajdziemy tam także zdjęcia z okresu międzywojennego oraz powojennego. Tematyka także jest szeroka. Od przedwojennych zawodów lekkoatletycznych, jeździeckich, czy spotkań weteranów Powstania Styczniowego z najmłodszym pokoleniem II RP, do niemieckich zbrodniarzy wojennych i grobów poległych polskich żołnierzy na Zachodzie. Cezura czasowa zdjęć to 1918–1947” – czytamy na stronie IPN.

Barr pracowała w Instytucie Przetaczania Krwi w Edynburgu

Historycy postanowili wyjaśnić, kim była nieznajoma kobieta i przywrócić pamięć o niej. W związku z tym, zwrócili się do internautów o pomoc w ustaleniu jej tożsamości. Akcja odbiła się szerokim echem nie tylko w naszym kraju. I zakończyła się pełnym sukcesem.

Pasjonaci historii szybko ustalili, że uwieczniona na zdjęciu kobieta to 20-letnia wówczas Polka Maria Baar, z domu Chłusewicz. Podczas II wojny światowej była zatrudniona jako laborantka w Instytucie Przetaczania Krwi w Edynburgu przy Polskim Czerwonym Krzyżu. Instytut ten zajmował się produkcją suchej plazmy na potrzeby wojenne.

Zdjęcie z ceremonii z udziałem króla Jerzego VI

Była żoną brytyjskiego pilota – dowódcy 107. Dywizjonu RAF – Philipa Rexa Barra-Barcińskiego, który zginął w trakcie wykonywania podczas misji nad Holandią w 1942 r. Zdjęcie zostało wykonane tuż po odebraniu przez nią odznaczenia, nadanego pośmiertnie jej mężowi.

Żołnierką ze zdjęcia zrobionego w 1943 roku okazała się być 20-letnia wówczas Maria Barr. Instytut Pamięci Narodowej

„Na naszej fotografii Maria Barr trzyma w dłoniach jego pośmiertnie odznaczenie – D.F.C. (ang. Distinguished Flying Cross, pol. Krzyż Wybitnej Służby Lotniczej), które odebrała osobiście z rąk króla Jerzego VI w 1943 roku” – czytamy we wpisie IPN.

Udało się odnaleźć archiwalny wywiad

Maria Barr-Grabowska pochodziła z Kresów Wschodnich. Jak sama wspominała w wywiadzie w „Dzienniku Polskim” z 1943 roku – do czego również dotarli internauci – urodziła się w Grodnie w 1923 roku, a studia podjęła w Wilnie. Wybuch wojny przeszkodził jej w dalszej nauce.

Swojego męża poznała w 1940 r. na polskim statku, którym był on ewakuowany po upadku Francji. Para pobrała się w grudniu 1941 r. w katolickim kościele w Glasgow. Podkreśliła, że jej mąż miał polskie korzenie.

Fotografia ślubna Marii Barr z pierwszym mężęm oraz ojciec kobiety – Benedykt Chłusewicz / autor: Screen Facebook Adam A. Pszczolkowski

Maria Barr i jej mąż Rex

Maria Barr pozostała w Wielkiej Brytanii

Po wojnie – podobnie zresztą jak tysiące naszych rodaków – nie zdecydowała się na powrót do zniewolonej przez komunistów ojczyzny i pozostała w Wielkiej Brytanii. W kwietniu 1947 r. w Londynie wyszła po raz drugi za mąż za Polaka, który został po wojnie cenionym architektem. Rok później małżeństwo doczekało się syna Marka.

„Jej drugim mężem był Stanisław Grabowski, kapitan Wojska Polskiego, bohater II wojny światowej, oficer 1 Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka, odznaczony przez Rząd Polski na Uchodźctwie, króla Belgii i królową Niderlandów” – informuje IPN.

Maria Barr-Grabowska zmarła w 2018 r. w miejscowości Chichester. Miała 95 lat. Przeżyła swojego męża o 14 lat. Miała trójkę wnuków i piątkę prawnuków. Jej syn zmarł rok później, tj. w 2019 r.

Pani Maria spoczęła obok drugiego męża

Jak informuje Instytut Pamięci Narodowej, pogrzeb pani Marii i jej syna odbył się dopiero dzisiaj, 28 września. Urny z prochami nie zostały dotychczas złożone w grobie z powodu zawirowań związanych z pandemią koronawirusa.

Ceremonia pogrzebowa rozpoczęła się w południe mszą święta w kościele pw. św. Andrzeja Boboli w Londynie. W uroczystości wzięli udział zastępca prezesa IPN dr hab. Karol Polejowski, dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Adam Siwek oraz wicemarszałek Sejmu RP Małgorzata MariaS Gosiewska. Była także obecna wojskowa asysta honorowa.

„Była przedstawicielką pokolenia, które honor, służbę, oddanie sprawie, patriotyzm, miłość do Ojczyzny, miłość do drugiego człowieka stawiało zawsze na pierwszym miejscu i co ważne, wyrażało je swoimi czynami” – napisała wicemarszałek Sejmu RP Małgorzata Maria Gosiewska w liście odczytanym w czasie mszy żałobnej.

„Życie św. pamięci pani Marii Grabowskiej, podobnie jak wielu przedstawicieli jej pokolenia, zostało zdeterminowane przez trudną historię Polski i naznaczone dramatem II wojny światowej, która na zawsze odmieniła jej losy” – napisał z kolei wiceminister spraw zagranicznych Szymon Szynkowski vel Sęk.

Urny z prochami pani Marii i jej syna zostały złożone w grobie jej drugiego męża, Stanisława Grabowskiego, na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.

Znadniemna.pl/ipn.gov.pl

0 Comments

Dzisiaj, 28 września, odbył się w Londynie pogrzeb grodnianki Marii Barr-Grabowskiej. Jej nazwisko odbiło się szerokim echem nie tylko w Polsce, dzięki zakończonej sukcesem wspólnej akcji Instytutu Pamięci Narodowej i pasjonatów historii. Przypomnijmy: w marcu ubiegłego roku pisaliśmy, że Instytut Pamięci Narodowej upublicznił w mediach społecznościowych

Historia, Z-SUPERNEWS, Ziemia Grodzieńska

Stefan Batory urodził się 27 września 1533 r. w Somló (obecnie Simleu w Rumunii). Był synem Stefana, wojewody siedmiogrodzkiego i Katarzyny Telegdi. Od 1571 r. był księciem Siedmiogrodu, a od 1576 r. królem Polski.

Batory spędził młodość na dworze arcybiskupa ostrzyhomskiego Pawła Várdaya w Nagyszombat oraz w Wiedniu u boku Ferdynanda I Habsburga, króla Czech i Węgier. Podczas pobytu we Włoszech w latach 1549–1550 odbył studia na uniwersytecie w Padwie. Otrzymał staranne wykształcenie. Oprócz ojczystego języka węgierskiego władał biegle łaciną, włoskim i niemieckim, jednak mimo zdolności językowych nigdy nie nauczył się języka polskiego.

Stefan Batory bardzo szybko stracił swoich rodziców i równie szybko rozpoczął życie wojskowe (miał 15 lat). Interesował się militariami i czytał mnóstwo książek na ten temat, a ta wiedza przydała mu się w późniejszej działalności.

Stefan Batory – droga do tronu

Po ucieczce z Polski poprzednika Stefana Batorego, Henryka Walezego, panowało bezkrólewie przez prawie półtora roku, jednakże potem wyznaczono następny sejm elekcyjny. Kandydatów do tronu Polski było wielu, m. in. cesarz Maksymilian II Habsburg, car Iwan Groźny oraz Anna Jagiellonka, którą wybrano. O tron ubiegał się także sam Batory, którego jednak postanowiono ożenić z Jagiellonką i uczynić faktycznie rządzącym królem Rzeczpospolitej.

Koronacja Stefana Batorego odbyła się 1 maja 1576 roku. Wówczas nadano mu tytuł: Stefan, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski,ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński,podlaski, inflancki, a także książę siedmiogrodzki. Ślub z Anną Jagiellonką odbył się w tym samym dniu, a udzielał go biskup Stanisław Karnkowski.

Kroniki podają, że Stefan Batory spędził z Anną jedynie trzy noce poślubne, a potem nie zaglądał do jej sypialni. Mawia się także, że Batory bardzo nie lubił swojej żony i często miał dość jej wtrącania się do polityki. Mimo tego jednak odmówił rozwodu, kiedy przekonywał go do tego biskup Karnkowski.

Stefan Batory – panowanie

Mimo, że Batory nie znalazł wsparcia w szlachcie polskiej, to jednak za jego czasów Polska umocniła swoją świetność, np. w sektorze militarnym, który został unowocześniony i sprofesjonalizowany. Ponadto Batory zadbał o kulturę i sztukę polską, również o zakony jezuickie, a jeden z nich – Kolegium Jezuitów w Wilnie – przekształcił w Akademię Wileńską. Powołał również Trybunał Koronny.

Stefan Batory – polityka zagraniczna

Stefan Batory, w 1579 roku, rozpoczął z Rosją wojnę o Inflanty oraz o ziemię płocką. W tym celu zmodernizował wojsko (tj. utworzył piechotę wybraniecką) i wystawił ciężkie, oblężnicze uzbrojenie przeciwko armii Rosji, która liczyła 200 tys. żołnierzy. Przeprowadził trzy kampanie, które zwyciężył, a w konsekwencji zdobył utracone ziemie z powrotem. Po wygranej rozpoczął porządkowanie administracji na Inflantach. Mawia się, że wygrana wojna opóźniła umacnianie się imperium Rosyjskiego o około sto lat.

Ponadto Stefan Batory przeprowadził wojnę z Gdańskiem, które, po otrzymaniu szerokich przywilejów od Kazimierza Jagiellończyka, chciało zachować jak największą autonomię wobec władzy.

Grodno – ukochane miasto Stefana Batorego

Spośród wszystkich królów polskich, największe zasługi dla Grodna położył Stefan Batory (1533 – 1586). Batory prowadząc wojny z Rosją o Inflanty, już w 1579 r. uznał Grodno za swoją główną bazę wypadową. Od tej pory aż do śmierci w 1586 r. rozbudowany przez króla zamek grodzieński był jego rezydencją , a Grodno de facto stolicą Polski. Król nie tylko mieszkał na zamku, ale i przyjmował poselstwa, zwoływał posiedzenia sejmu i senatu, wydawał akty prawne. W okolicznych puszczach polował. I tak Grodno stało się jego ukochanym miastem. I w Grodnie niespodzianie zmarł 12 grudnia 1586 r. po powrocie z polowania.

Stefan Batory pod Pskowem – obraz olejny autorstwa Jana Matejki z 1872, przedstawiający poselstwo cara Rosji Iwana IV Groźnego do króla Polski Stefana Batorego proszące o pokój podczas oblężenia Pskowa

Od kilku pokoleń toczą się spory o przyczynę śmierci króla. Czy to był atak serca, uremia czy otrucie? Jeśli otrucie to przez Rosjan lub niemieckich protestantów. Na obrazie Jana Matejki :”Batory pod Pskowem” występuje czarna postać, łamiąca kompozycję obrazu. To Antonio Possesino – legat papieski. To on miał uczestniczyć w spisku na życie króla. Car Iwan Groźny obiecał papieżowi Grzegorzowi XIII podporządkowanie cerkwi Watykanowi w zamian za przekonanie Polaków, aby odstąpili od inwazji. Possesino był ostatnim rozmówcą króla, nie uczestniczył w pogrzebie, tylko od razu udał się do Rzymu. A carscy bojarzy pojechali za nim. Za czasów Zygmunta III Wazy Possesino znów wrócił do Polski i znów rozpoczął swoje intrygi. Trumna ze zwłokami króla spoczęła w farze w Grodnie, dopiero po półtora roku znalazła się na Wawelu.

Obraz Jana Matejki przyniósł artyście nie tylko uznanie i popularność, ale i pieniądze. Obraz kupił Benedykt Tyszkiewicz, ziemianin, kolekcjoner za oszałamiającą kwotę 100 tys. guldenów. I tak Batory pod Pskowem znalazł się w willi Tyszkiewicza w Paryżu. Obecnie znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego.

Fot.: Stefan Batory z obrazu „Batory pod Pskowem” Jana Matejki

Znadniemna.pl

0 Comments

Stefan Batory urodził się 27 września 1533 r. w Somló (obecnie Simleu w Rumunii). Był synem Stefana, wojewody siedmiogrodzkiego i Katarzyny Telegdi. Od 1571 r. był księciem Siedmiogrodu, a od 1576 r. królem Polski. Batory spędził młodość na dworze arcybiskupa ostrzyhomskiego Pawła Várdaya w Nagyszombat oraz

Białoruś, Oświata, Z-SUPERNEWS

Reżim Aleksandra Łukaszenki likwiduje prywatne szkoły na Białorusi, które wg propagandy „są powiązane z nieprzyjaznymi państwami”. W bieżącym roku szkolnym ponowną licencję uzyskało tylko 14 z 35 szkół. Łukaszenka polecił „wyczyścić system edukacji do granic możliwości”.

W ciągu ostatniego tygodnia na Białorusi zamknięto 8 szkół prywatnych, 12 kolejnych otrzymało nakaz zaprzestania działalności.

Minister edukacji Białorusi Andrzej Iwaniec powiedział, że niektóre prywatne instytucje edukacyjne szkolnictwa średniego na Białorusi są wspierane z zagranicy i mają podobne oddziały na przykład w krajach bałtyckich.

– Oczywiście niedopuszczalne jest, aby obce państwa w jakikolwiek sposób ingerowały w edukację i wychowanie naszego młodego pokolenia – powiedział Iwaniec.

Minister dodał, że jeszcze w tym tygodniu może zostać uchwalona ustawa o licencjonowaniu prywatnych instytucji edukacyjnych, co przywróci porządek w sferze szkolnictwa prywatnego na Białorusi.

Wcześniej Łukaszenka nakazał wprowadzenie licencjonowania i „oczyszczenie wszystkiego do granic niemożliwości w systemie edukacji”. W tym roku tylko 14 z 35 szkół prywatnych uzyskało certyfikat i może nadal działać.

Przypomnijmy, władze Białorusi zlikwidowały nauczanie j. polskiego w dwóch, do niedawna polskich szkołach w Grodnie i Wołkowysku. Po dobiciu języka polskiego w państwowym systemie oświatowym dobiły także polską edukację na Białorusi w sektorze społecznym.

13 września Sąd Najwyższy Białorusi podjął decyzję o likwidacji Zjednoczenia Społecznego „Polska Macierz Szkolna”, najstarszej po Związku Polaków na Białorusi organizacji polskiej w kraju, prowadzącej największą poza granicami Polski placówkę edukacyjną, jaką było Liceum Społeczne Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie. Na żądanie władz zreorganizowanej w ubiegłym roku do Centrum Języka Polskiego i Kultury przy Polskiej Macierzy Szkolnej.

Znadniemna.pl za Kresy24.pl/nashaniva.com

0 Comments

Reżim Aleksandra Łukaszenki likwiduje prywatne szkoły na Białorusi, które wg propagandy "są powiązane z nieprzyjaznymi państwami". W bieżącym roku szkolnym ponowną licencję uzyskało tylko 14 z 35 szkół. Łukaszenka polecił "wyczyścić system edukacji do granic możliwości". W ciągu ostatniego tygodnia na Białorusi zamknięto 8 szkół prywatnych,

Białoruś, Społeczeństwo, Z-SUPERNEWS, Ziemia Mińska

W nocy z 25 na 26 września odbył się napad na kościół św. Szymona i Heleny, znany też jako Czerwony Kościół – jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków stolicy Białorusi. W znanej w całym świecie świątyni została rozbita szyba  z witrażem w okratowanym oknie zakrystii.

Witraż, który, jest dziełem sztuki plastycznej, wykonywany z kawałków kolorowego szkła wprawianych w ołowiane ramki osadzone między żelaznymi sztabami. Ogromna dziura w rozbitym witrażu ma dość uformowany kształt. Może to świadczyć o tym, że atak był przygotowany i wykonany z premedytacją przez „nieznanych sprawców”.

Przybudówka Czerwonego Kościoła z pomieszczeniami zakrystii i kościelnej kancelarii, fot.: facebook.com

Po prawej na parterze – wybita zakratowana szyba witrażowa, fot.: facebook.com

Zbliżenie na wybite witrażowe okno, fot.: facebook.com

Siedem lat temu świątynia ta już stawała się celem ataku. Wówczas „nieznani sprawcy” włamali się do kościoła i poturbowali jedną z jego pracownic. Po tym incydencie, w kwietniu 2015 roku, w świątyni  zainstalowano kamery.

Fundatorem kościoła św. Szymona i Heleny w Mińsku był pochowany tuz przy wejściu do świątyni znany polski przedsiębiorca i działacz społeczny XIX i XX stuleci, Sługa Boży Edward Woyniłłowicz. Tak jak zapewne życzyłby sobie fundator, znany z humanitarnego traktowania ludzi bez względu na ich narodowość i status społeczny, Czerwony Kościół zawsze był nie tylko miejscem modlitwy, przy czym takiej, która brzmiała w różnych językach – po białorusku, polsku, litewsku, włosku, a nawet na łacinie. Był to także swoisty ośrodek harmonijnego współistnienia różnych kultur, wzór tolerancji, miejsce kształtowania osobowości i tożsamości młodzieży.

W kościele odbywały się liczne festiwale, konkursy, konferencje, spotkania, w tym z udziałem polskich, ale też miejscowych i przyjezdnych z innych krajów artystów, naukowców, młodzieży.

Dwa lata temu podczas protestów ulicznych przeciwko fałszowaniu wyborów prezydenckich przez Aleksandra Łukaszenkę świątynia stawała się azylem dla manifestantów. Niestety zawodnym, gdyż włamywali się do niego i blokowali wejście do świątyni  funkcjonariusze sił specjalnych, brutalnie zatrzymujący wiernych , szukających w świątyni ratunku .

W czasach masowych protestów bywało, że Plac Niepodległości, na którym znajduje się świątynia, cały był otoczony wojskiem i milicją, a wierni, żeby trafić do kościoła, musieli przechodzić między szeregami, funkcjonariuszy, obok busów i furgonetek więziennych podstawionych w celu zamykania w nich demonstrantów, niezgodnych z reżimem Łukaszenki.

Czy nocny napad na Czerwony Kościół, który jesienią  2020 roku  stał się  miejscem, w którym szukali ratunku przed państwowym  terrorem tysiące mieszkańców białoruskiej stolicy, zostanie wyjaśniony, a jego sprawcy ukarani? Milicja wszczęła formalne dochodzenie w związku z napadem. W świetle antypolskiej i antyzachodniej histerii, którą możemy obserwować obecnie na Białorusi – wątpliwe jest, że postępowanie milicyjne zostanie przeprowadzone starannie i  zakończy się ujęciem wandali.

Marta Tyszkiewicz, fot.: facebook.com, wikimedia.org

0 Comments

W nocy z 25 na 26 września odbył się napad na kościół św. Szymona i Heleny, znany też jako Czerwony Kościół - jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków stolicy Białorusi. W znanej w całym świecie świątyni została rozbita szyba  z witrażem w okratowanym oknie zakrystii. Witraż, który,

Rezerwowa

102 lata temu, 26 września 1920 roku, zakończyła się Bitwa nad Niemnem. Była ona drugim, po Bitwie Warszawskiej zasadniczym sukcesem militarnym Wojska Polskiego w kontrofensywie przeciw Armii Czerwonej podczas wojny polsko-bolszewickiej. Doprowadziła ona do ostatecznego załamania siły wojsk Armii Czerwonej.

Kawaleria polska, Bitwa nad Niemnem, wrzesień 1920 rok

23 września rozpoczęło się właściwe natarcie. Siły główne 2 Armii miały sforsować Niemen i opanować Grodno. To ostatnie udało się w nocy z 25 na 26 września.

Bitwa nad Niemnem doprowadziła do zniweczenia sowieckich planów zawładnięcia Polską. Miała decydujący wpływ na rokowania pokoju ryskiego.

Warto przypomnieć, że państwa zachodnie były przeciwne zbyt silnej, zbyt dużej terytorialnie Polsce.

Naczelny Wódz Józef Piłsudski oraz gen. Edward Śmigły-Rydz tuż przed bitwą niemeńską

Jak zwraca uwagę prof. Lech Wyszczelski, w zasadzie powinno się mówić o operacji niemeńskiej. Walka nazywana Bitwą nad Niemnem to w istocie bowiem wiele osobnych bitew o wymiarze taktycznym i etap działań pościgowych. Nastąpiła ona po sukcesie polskiej armii w bitwie warszawskiej.

Mimo dotkliwej przegranej pod Warszawą, dowódca bolszewickiego Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski był przekonany, że przegrana bitwa nie oznacza przegranej wojny. Wycofał on swoje wojska na linię rzek Niemna, Szczary i Świsłoczy. Jego zdaniem Polacy w kontrofensywę włożyli całą energię wyczerpując swoje siły. Jak się okazało, przecenił on możliwości Armii Czerwonej, a nie docenił siły Wojska Polskiego.

27 sierpnia Piłsudski wydał rozkaz przegrupowania całości sił polskich. Ta operacja została ukończona około 10 września. Front Polski rozciągał się od Suwałk, po Brzostowicę, Prużany i błota poleskie na wschód od Kobrynia. Siły polskie uderzyć miały na Grodno i Wołkowysk. Jednocześnie Grupa Manewrowa 2. Armii miała przemaszerować przez terytorium Litwy i wedrzeć się na głębokie tyły wojsk bolszewickich na wysokości Wasyliszek i Lidy.

Plan zakładał wzięcie Rosjan w śmiertelny uścisk

Z kolei głównodowodzący Armią Czerwoną Siergiej Kamieniew, nakazał przygotować nową ofensywę. Dowódca Frontu zamierzał przeprowadzić atak siłami trzech armii, zająć Białystok i Brześć, a następnie uderzyć w kierunku Lublina.

23 września rozpoczęło się właściwe natarcie. Siły główne 2. Armii miały sforsować Niemen i opanować Grodno. To ostatnie udało się w nocy z 25 na 26 września. Piłsudski dowiedziawszy się o odwrocie bolszewików nakazał natychmiast Grupie Manewrowej marsz na Lidę. Sukces Polaków pod Lidą umożliwił przystąpienie do kolejnego etapu operacji, dwustronnego okrążenia wojsk Frontu Zachodniego Tuchaczewskiego w rejonie Baranowicz.

27 września oddziały 4. Armii zajęły Pińsk, odcinając 4. Armię sowiecką od reszty sił Frontu zachodniego. 30 września Wojsko Polskie opanowało Baranowicze. 12 października Polacy zdobyli Mołodeczno, a 14 października Mińsk. Na froncie południowym 8 Brygada Jazdy płk. Juliusza Rómmla zdobyła Korosteń, rozbijając 17 Brygadę Sowiecką.

Oficerowie Oddziału Wydzielonego ppłk. Gustawa Paszkiewicza (w środku ze szpicrutą) (55. i 56. pp, 2. i 3. dyon 14. pap, 3. komp. 14. baonu saperów) po ponownym zajęciu Mińska. 15 X 1920.

Bitwa nad Niemnem doprowadziła do zniweczenia sowieckich planów zawładnięcia Polską. Miała decydujący wpływ na rokowania pokoju ryskiego. Warto przypomnieć, że państwa zachodnie były przeciwne zbyt silnej, zbyt dużej terytorialnie Polsce. Najistotniejszym tego powodem była obawa przed zbyt dużymi wpływami Warszawy w tym regionie Europy i osłabienie Rosji będącej niedawnym sojusznikiem Anglii i Francji. Zakładali oni, że rewolucyjny zryw w Rosji szybko się skończy i w związku z tym należało liczyć się z dawnymi zobowiązaniami wobec przedstawicieli „białych”, dążących do zachowania całości terytorium.

Fot.: Wojciech Kossak, „Szarża ułanów nad Niemnem”. Źródło: Wikimedia Commons 

Znadniemna.pl

1 Comment

102 lata temu, 26 września 1920 roku, zakończyła się Bitwa nad Niemnem. Była ona drugim, po Bitwie Warszawskiej zasadniczym sukcesem militarnym Wojska Polskiego w kontrofensywie przeciw Armii Czerwonej podczas wojny polsko-bolszewickiej. Doprowadziła ona do ostatecznego załamania siły wojsk Armii Czerwonej. [caption id="attachment_58286" align="alignnone" width="480"] Kawaleria polska,

Społeczeństwo, Wiadomości z Polski, Z-SUPERNEWS

Dzisiaj, 25 września, odbyła się w Białymstoku akcja solidarnościowa z prześladowanymi przedstawicielami polskiej mniejszości na Białorusi – Andżeliką Borys i Andrzejem Poczobutem.

Takie akcje odbywają się w Białymstoku od kilkunastu miesięcy, pierwsza miała miejsce w czerwcu 2021 roku. Ich uczestnicy – tym razem było to ok. trzydziestu osób – zbierają się przy pomniku ks. Jerzego Popiełuszki.

Stoją tam wielkoformatowe zdjęcia Borys i Poczobuta; uczestnicy mieli też baner z ich wizerunkami i napisem „Siedzą bo są Polakami” oraz drugi, na którym widniało ponad tysiąc nazwisk osób represjonowanych na Białorusi.

Dziennikarz i członek Zarządu Głównego ZPB Andrzej Poczobut od półtora roku przebywa w areszcie, podejrzewany o „rehabilitację nazizmu”, postawiono mu też zarzuty dotyczące nawoływania do środków ograniczających (sankcji) wymierzonych w bezpieczeństwo narodowe.

Andżelika Borys opuściła areszt w marcu, rok po zatrzymaniu. Jej obecny status jest nie do końca zrozumiały. Białoruski dyktator Aleksander Łukaszenka ujawnił podczas spotkania z pracownikami posłusznych mu mediów propagandowych, że na prośbę matki Andżeliki Borys zlitował się nad prezes ZPB i kazał ją uwolnić z aresztu śledczego. Łukaszenka nie uściślił, czy kazał też cofnąć stawiane jej wcześniej zarzuty. Dotyczyły one m.in. „gloryfikowania nazizmu”.

Podczas akcji w Białymstoku wiceprezes ZPB Marek Zaniewski mówił, że Poczobut został przeniesiony z aresztu w Mińsku do Grodna i w tym mieście ma odbyć się jego proces, data rozpoczęcia którego wciąż nie jest znana. – Grozi Andrzejowi do dwunastu lat więzienia za to, że jest Polakiem, że jest dziennikarzem, za to, że mówi prawdę i działa na rzecz polskiej sprawy na Białorusi – podkreślał Zaniewski.

– To absurdalne, że człowiek niewinnie oskarżony, siedzi tyle czasu w więzieniu. Ale ta sprawa Andrzeja i pani prezes Andżeliki Borys, to jeden z elementów presji na Polaków, na mniejszość polską, która mieszka na Białorusi – mówił wiceprezes ZPB, sugerując, iż Andżelika Borys jednak stanie przed sądem w jednym procesie z  Andrzejem Poczobutem. – Niszczone są cmentarze, zamykane są szkoły polskie – to wszystko jest nie do pomyślenia w XXI wieku – dodał wiceprezes ZPB.

W pikiecie solidarności z Polakami na Białorusi wzięła udział także członkini Zarządu Głównego ZPB Maria Tiszkowska. – Życzymy Andrzejowi zdrowia, na ile to możliwe, mocy ducha, którego mu nie brak i najlepszego rozwiązania tej sprawy. My możemy tylko czekać, aż Andrzej znajdzie się na wolności – mówiła Tiszkowska. W marcu ub. roku została ona zatrzymana wraz innymi osobami, a dwa miesiące później wyszła z aresztu i z dwoma działaczkami Ireną Biernacką i Anną Paniszewą z regionalnych oddziałów ZPB zmuszona do wyjazdu na teren Polski.

Prezes Podlaskiego Oddziału Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Anna Kietlińska zwróciła też uwagę na trudną sytuację Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie. 13 września br. Sąd Najwyższy Białorusi podjął decyzję o jej likwidacji. – To organizacja, która w świetle prawa białoruskiego była legalna, działała już ponad 30 lat (…). W tej chwili Macierz jest w stanie likwidacji, nie są prowadzone żadne zajęcia z języka polskiego, żadne działania – mówiła.

Przypomniała, że Polska Macierz Szkolna m.in. współpracowała ze Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska”, organizowała zajęcia, olimpiady i dyktanda języka polskiego, ma ona ogromny polski księgozbiór. – To kolejne represje uderzające bardzo mocno w polskie środowisko. Władze białoruskie liczą na to, że Polacy się ugną, że to poruszy. To rzeczywiście boli, ale głośno mówimy, że takie działania uderzające w mniejszość polską (…) są absolutnie nieakceptowalne – podkreślała Kietlińska.

Znadniemna.pl na podstawie PAP, Fot.: Lajdzika Majnicza, racyja.com

0 Comments

Dzisiaj, 25 września, odbyła się w Białymstoku akcja solidarnościowa z prześladowanymi przedstawicielami polskiej mniejszości na Białorusi - Andżeliką Borys i Andrzejem Poczobutem. Takie akcje odbywają się w Białymstoku od kilkunastu miesięcy, pierwsza miała miejsce w czerwcu 2021 roku. Ich uczestnicy - tym razem było to ok.

Białoruś, Społeczeństwo, Z-SUPERNEWS

Matka prezes Związku Polaków na Białorusi (ZPB) Andżeliki Borys zwróciła się do władz w Mińsku z prośbą o uwolnienie córki – poinformował Alaksandr Łukaszenka. Borys została po roku pozbawienia wolności wypuszczona z więzienia w marcu.

Łukaszenka oświadczył, że decyzję o „uwolnieniu” Andżeliki Borys podjął osobiście, po tym, jak poprosiła o to pisemnie jej matka.

Prezes ZPB została zatrzymana i trafiła do aresztu w marcu 2021 roku wraz z czwórką innych działaczy zdelegalizowanej przez władze Białorusi organizacji. Przeciwko działaczom wszczęto sprawę karną o „podżeganie do nienawiści na tle narodowościowym” oraz zarzucono im „rehabilitację nazizmu”.

W marcu br. Borys została wypuszczona z aresztu. Uwięziony wciąż pozostaje działacz ZPB i dziennikarz Andrzej Poczobut; wkrótce ma się rozpocząć jego proces. Trzy inne działaczki ZPB zostały wypuszczone z więzienia w maju 2021 roku, lecz władze Białorusi jako warunek postawiły ich wyjazd z kraju; oficjalnie temu zaprzeczają.

Łukaszenka przekonywał, że decyzja o wypuszczeniu Borys była oznaką jego dobrej woli, bo „zawsze jest gotów rzucić się w ogień, by ratować ludzi”. Twierdził również, że nie zamierza „targować się” z Zachodem, używając więźniów politycznych. Utrzymywał przy tym, że „nikt nie rzucił się na pomoc” Andżelice Borys, co nie jest prawdą. Polskie władze wielokrotnie informowały o zabiegach na rzecz uwolnienia wszystkich aktywistów ZPB, czego efektem było m.in. wypuszczenie z więzienia trzech aktywistek.

Andrzej Poczobut pozostaje w areszcie. Centrum obrony praw człowieka Wiasna powiadomiło w piątek wieczorem, że został on przewieziony z Mińska do aresztu w Grodnie. 19 września Centrum Wiasna, powołując się na list Poczobuta z aresztu, przekazało, że jego sprawę rozpatrywać będzie sąd obwodowy, ale oczekiwanie na proces może „przeciągnąć się nawet dwa miesiące”.

Białoruskie środowiska obrońców praw człowieka, władze Polski i społeczność międzynarodowa uznały sprawy karne wobec przedstawicieli polskiej mniejszości za „motywowane politycznie” i pokazowe represje, które wpisują się w falę ataków na społeczeństwo obywatelskie na Białorusi i wolność słowa.

Znadniemna.pl za PAP

0 Comments

Matka prezes Związku Polaków na Białorusi (ZPB) Andżeliki Borys zwróciła się do władz w Mińsku z prośbą o uwolnienie córki – poinformował Alaksandr Łukaszenka. Borys została po roku pozbawienia wolności wypuszczona z więzienia w marcu. Łukaszenka oświadczył, że decyzję o "uwolnieniu" Andżeliki Borys podjął osobiście, po

Społeczeństwo, Z-SUPERNEWS

Dziennikarz i działacz Związku Polaków na Białorusi Andrzej Poczobut został przeniesiony do aresztu śledczego w Grodnie – poinformowało Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy (BAŻ). Według dziennikarzy, pozostanie tam do czasu rozpoczęcia procesu.

Sam Andrzej Poczobut poinformował niedawno w liście do żony, Oksany, że jego sytuacja jest „stabilna”. Pisał, że proces w jego sprawie, odbędzie się w jednym z miast obwodowych, ale nie przewidywał pewnie, że w Grodnie.

„U mnie jest stabilnie. Sprawa powinna trafić do Prokuratury Generalnej, a stamtąd do Sądu Najwyższego, który prześle ją do jednego z sądów obwodowych. Teraz czekam na informację, gdzie i kiedy sprawa będzie rozpatrywana. To oczekiwanie może trwać nawet 2 miesiące. Ale nieważne. Gdziekolwiek by nie wysłali, nie ma większej różnicy”, – napisał Andrzej Poczobut.

Fragment p. Oksana zamieściła na Facebooku.

Fragment listu Andrzeja Poczobuta do żony Oksany, fot.: facebook.com

W niedzielę 25 września minie półtora roku, odkąd Andrzej Poczobu został uwięziony.

Jest oskarżony o „rozpalanie nienawiści na tle przynależności narodowej”, i o „nawoływanie do sankcji wymierzonych w bezpieczeństwo narodowe”.

Grozi mu do 12 lat więzienia.

Andrzej Poczobut jest jedyną z pięciu osób zaangażowanych w tzw. „sprawę polską”, która pozostaje za kratkami. Jest uznawany za jednego z 1346 więźniów politycznych reżimu Aleksandra Łukaszenki.

 Znadniemna.pl za Kresy24.pl/baj.by

0 Comments

Dziennikarz i działacz Związku Polaków na Białorusi Andrzej Poczobut został przeniesiony do aresztu śledczego w Grodnie – poinformowało Białoruskie Stowarzyszenie Dziennikarzy (BAŻ). Według dziennikarzy, pozostanie tam do czasu rozpoczęcia procesu. Sam Andrzej Poczobut poinformował niedawno w liście do żony, Oksany, że jego sytuacja jest „stabilna”. Pisał, że proces

Białoruś, Historia, Z-SUPERNEWS, Ziemia Grodzieńska

Członkowie organizacji białoruskich, w tym Białoruskiego Frontu Ludowego (BNF), uczcili pamięć obrońców Grodna we wrześniu 1939 roku – informuje witryna obrońców praw człowieka „Grodzieńska Wiosna”.

O ważnym geście  solidarności z Polakami na Białorusi  i w grodzie nad Niemnem, którzy w tym roku nie odważyli się na publiczne obchody rocznicy obrony Grodna w dniach 20-22 września 1929 roku, świadczą utrzymane w białoruskich – biało-czerwono-białych – barwach narodowych znicze i wiązanki kwiatów, które pojawiły się na Cmentarzu Garnizonowym w Grodnie przy zbiorowej mogile obrońców miasta z 1939 roku i przy Krzyżu Katyńskim, będącym tradycyjnym miejscem obchodów tragicznych rocznic uzgodnionej z faszystowskimi Niemcami sowieckiej napaści na Polskę i patriotycznego zrywu mieszkańców miasta nad Niemnem, którzy, jako jedyni stawili zbrojny opór czerwonej zarazie we wrześniu 1939 roku i  desperacko bronili ukochanego miasta przez trzy dni, które zapisały się piękną, choć tragiczną kartą w historii Grodna i Polski.

Braciom Białorusinom, którzy wykazali się wyrozumiałością na krzywdę, zadaną obywatelom II Rzeczypospolitej przez Sowietów, SERDECZNIE DZIĘKUJEMY za PAMIĘĆ, EMPATIĘ i SOLIDARNOŚĆ!

BÓG ZAPŁAĆ, BRACIA!

Znadniemna.pl na podstawie Hpravy.org

 

0 Comments

Członkowie organizacji białoruskich, w tym Białoruskiego Frontu Ludowego (BNF), uczcili pamięć obrońców Grodna we wrześniu 1939 roku - informuje witryna obrońców praw człowieka "Grodzieńska Wiosna". O ważnym geście  solidarności z Polakami na Białorusi  i w grodzie nad Niemnem, którzy w tym roku nie odważyli się na

Historia, Wiadomości z Polski, Z-SUPERNEWS, Ziemia Grodzieńska

Dokładnie 83 lata temu 22 września 1939 r. Sowieci zamordowali Józefa Olszynę-Wilczyńskiego, 49-letniego generała Wojska Polskiego. „Szanse na przeżycie – ze względu na generalskie szlify – miał minimalne. Zginął od strzału w tył głowy, jak tysiące polskich oficerów w Katyniu” pisał historyk z Muzeum Historii Polski Waldemar Kowalski na portalu Dzieje.pl  o śmierci polskiego generała, pochowanego na cmentarzu w białoruskich obecnie Sopoćkiniach .

Do mordowania polskich elit wojskowych wzywało wprost naczelne dowództwo Armii Czerwonej, która rankiem 17 września 1939 r. zdradziecko zaatakowała Rzeczpospolitą – dokonując zbrodni przeciw pokojowi i jawnie łamiąc prawo międzynarodowe. „Żołnierze! Bijcie oficerów i generałów. Nie podporządkowujcie się rozkazom waszych oficerów. Pędźcie ich z waszej ziemi” – nakazywał dowódca Frontu Ukraińskiego Siemion Timoszenko. Wtórował mu głównodowodzący Frontem Białoruskim Michaił Kowalow, który w odezwie do polskiej ludności pisał o „tchórzliwej ucieczce generałów z zagrabionym złotem”.

We wrześniu 1939 r. zginęło pięciu generałów WP służby czynnej: Mikołaj Bołtuć, Stanisław Grzmot-Skotnicki, Józef Kustroń, Franciszek Wład i Józef Olszyna-Wilczyński. Ten ostatni – szef Dowództwa Okręgu Korpusu (DOK) III Grodno oraz dowódca Grupy Operacyjnej „Grodno” – jako jedyny został zamordowany. Zginął od strzału w tył głowy – metody uśmiercania „wrogów ludu”, którą Sowieci opanowali do perfekcji. Znalazł się w złym miejscu o złej porze, ale – gdyby nie splot nie do końca zrozumiałych decyzji, pomyłek i błędów – tej śmierci można było uniknąć.

Generał bez armii

Feralnego dnia – 17 września – Naczelny Wódz marsz. Edward Rydz-Śmigły wydał tzw. dyrektywę ogólną nakazując przyjmowanie walk z Armią Czerwoną tylko w przypadku jej natarcia lub próby rozbrojenia polskich oddziałów. Te zaś – zgodnie z rozkazem – miały wycofywać się ku granicy z Rumunią i Węgrami. Wydanie dyrektywy wywołało wielki chaos na poszczególnych szczeblach dowodzenia, a opuszczenie Polski w nocy z 17 na 18 września przez Naczelnego Wodza tylko go spotęgowało.

Generał Olszyna-Wilczyński już dwa dni wcześniej otrzymał od marsz. Rydza-Śmigłego polecenie opuszczenia Grodna i udania się do Pińska. Wypełnił rozkaz zwierzchnika; czekał na dalsze instrukcje, ale te… nie doszły. Nie bez podstaw żona oficera Alfreda Olszyna-Wilczyńska w relacji złożonej w listopadzie 1939 r. w Paryżu tłumaczyła załamanie męża faktem, że z chwilą sowieckiej napaści „został bez wojska”.

O agresji ze Wschodu gen. Olszyna-Wilczyński dowiedział się krótko po godz. 4.00, powiadomiony przez sztab gen. Franciszka Kleeberga. „Cios w plecy” zadany przez Związek Sowiecki zupełnie, ponoć zupełnie odebrał mu ochotę do działania. Jako faktyczny zwierzchnik polskich oddziałów na terenie północno-wschodniej Polski zdążył jeszcze wydać rozkaz skierowania się ku głównym ośrodkom administracyjnym, tzn. Wilna i Grodna. Później, dla wielu nieoczekiwanie i nierozsądnie, nakazał ewakuację garnizonu wileńskiego. Z drugiej strony, nauczony doświadczeniem wyniesionym z wojny polsko-bolszewickiej, zalecał płk. Jarosławowi Okulicz-Kozarynowi, aby w Wilnie nie pertraktować z Sowietami, gdyż takie rozmowy „skończą się zatrzymaniem i niewypuszczeniem nigdzie”.

Dowódca Okręgu Korpusu III wziął na siebie całą odpowiedzialność za decyzję z 18 września, rychło jednak stał się jej zakładnikiem – zarzucano mu kapitulancką postawę niegodną generała. Próbował jeszcze organizować ewakuację żołnierzy przez litewską granicę, licząc na koncentrację wojsk w rejonie Sejn, ale z połowicznym skutkiem. Zmierzając ku granicy czynił to niechętnie – nie tylko załamany sukcesami sowieckiej ofensywy, ale także świadom konieczności dalszego oporu, choć w zmienionych realiach. To on bowiem – i to jeszcze 17 września – wydał rozkaz w sprawie utworzenia siatki konspiracji zbrojnej na ziemi grodzieńskiej i białostockiej.

Generał nie zadbał jednak o kwestię podstawową – własne bezpieczeństwo. Było to zapewne związane z fatalną kondycją psychiczną. Polski dowódca pogodził się z najczarniejszymi scenariuszami – odmawiał jedzenia, a w przeddzień śmierci miał nawet oznajmić żonie, że „nie pozostaje nic, jak tylko zginąć”. Nie poprosił oficerów swojego sztabu o ochronę osobistą albo przynajmniej o asystę w trakcie podróży.

Gen. Olszyna-Wilczyński wraz z żoną oraz adiutantem kpt. Mieczysławem Strzemeskim zakwaterował się w Teolinie. Kilometr dalej, w Sopoćkiniach, zamieszkiwali pozostali oficerowie ze sztabu DOK III oraz dowództwo Batalionu KOP „Sejny”. Przez miejscowość wiodła szosa z Grodna ku granicy litewskiej. Tędy generał miał opuścić Polskę.

Egzekucja z zimną krwią

Rankiem 22 września sowieckie czołgi z oddziału mjr. Czuwakina wjechały do Sopoćkiń natrafiając na polski ogień. Zbudzeni odgłosem walk oficerowie z płk. Benedyktem Chłusewiczem na czele (szefem sztabu DOK III), zerwali się łóżek i rozpoczęli ewakuację. Dwie godziny później, ok. 7.00 byli już po litewskiej stronie granicy. Nie sposób jednoznacznie stwierdzić dlaczego gen. Olszyna-Wilczyński nie wyjechał z Teolina razem z całą kolumną – z pewnością zawiodła komunikacja; a jeśli tak to zapewne nie dopełniono obowiązków służbowych, nie wykonano rozkazu. Skutki tych błędów były dramatyczne.

Generalska limuzyna – samochód marki Buick – wyjechał z Teolina dopiero ok. 6.30. Po kilku minutach jazdy kierowca sierż. Karol Ballosek według jednej z relacji ostrzegł generała o sowieckim czołgu stojącym na skraju lasu. Ten nakazał jechać dalej, omyłkowo uznając maszynę za polską. Tymczasem Alfreda Olszyna-Wilczyńska wspominała o dwóch czołgach nieprzyjaciela, które w miejscowości Góra Koliszówka zagrodziły drogę samochodowi męża. Niezależnie od tego, po dłuższej chwili wszyscy – generał wraz z żoną, adiutant, kierowca i jego pomocnik – znaleźli się w sowieckiej niewoli.

Polski dowódca zachował przytomność umysłu, wymijająco odpowiadając na pytania Sowietów. Nie ujawnił położenia polskich oddziałów. To, co stało się po krótkiej „rozmowie”, było nie tylko pogwałceniem zasad prowadzenia wojny (choć ZSRS formalnie nigdy nie podpisał konwencji w sprawie traktowania jeńców wojennych, a jedynie obiecywał ich przestrzeganie), ale i swoistą zapowiedzią eksterminacji polskich elit wiosną 1940 roku. Charakter obrażeń przesądza, że generał padł ofiarą egzekucji.

Zamknięta przez czerwonoarmistów w pobliskiej stodole żona oficera zapamiętała odgłosy strzałów – generał nie zginął od razu, najpierw został raniony w nogę (aby uniemożliwić ucieczkę?). Dobito go z bliskiej odległości. Strzał musiał być precyzyjny, a kula najprawdopodobniej wyszła przez oczodół, skoro, jak wspominała Alfreda Olszyna-Wilczyńska „głowa męża była cała, tylko oczy i nos stanowiły jedną krwawą masę, a mózg wyciekał uchem”.

„Mąż leżał twarzą do ziemi, lewa noga pod kolanem była przestrzelona w poprzek z karabinu maszynowego. Tuż obok leżał kapitan z czaszką rozłupaną na dwoje (…)” – wspominała żona zamordowanego oficera. Sowieci ograbili zwłoki zamordowanego – zabrali order Virtuti Militari i ryngraf z Matką Boską.

Niewiele wiadomo o sprawcach tego mordu. Odpowiedzialność za śmierć generała ponosi z pewnością komisarz Grigorienko – możliwe, że to on właśnie osobiście strzelał do polskiego oficera. Żadnych innych nazwisk dotąd nie ustalono. Zamordowany nie stawiał oporu, nie zginął w walce – jak to przedstawiały późniejsze sowieckie meldunki, próbując zrzucić odpowiedzialność za tę zbrodnię.

Polowanie na generałów

Generał Olszyna-Wilczyński zginął ok. 7.00 rano… Napotykane po drodze niedobitki polskich wojsk informowały o utracie Grodna. O tej samej porze w nieodległych Kaletach – tuż przy granicy litewskiej – czerwonoarmiści podstępnie zamordowali strzałami w tył głowy ok. 40 polskich żołnierzy. 22 września ofiarą sowieckiej egzekucji padł też Stanisław Dowoyno-Sołłohub, generał w stanie spoczynku, zastrzelony na oczach najbliższych w swoim domu w Ziołowie w powiecie kobryńskim. Towarzyszący mu gen. Leonard Skierski wkrótce trafił do Starobielska, co było równoznaczne z wyrokiem śmierci.

„Bolszewicy wziętych do niewoli naszych żołnierzy puszczają wolno, natomiast oficerów rozstrzeliwują na miejscu” – usłyszał po odprawie oficerskiej w Sopoćkinach 21 września por. Józef Kondratowicz z Batalionu KOP „Sejny”. Cichym uczestnikiem spotkania był gen. Olszyna-Wilczyński, który – choć najwyższy stopniem – nie zabrał nawet głosu. Następnego dnia zginął, bo miał na sobie mundur generała. Jego tragiczna śmierć potwierdziła to, co rozpowiadano o mordach dokonywanych przez Sowietów na Kresach – najmniejszą szansę przeżycia – bliską zeru – mieli oficerowie „pańskiej Polski”.

Znadniemna.pl za Waldemar Kowalski/Dzieje.pl/Muzeum Historii Polski, Na zdjęciu:  gen. Józef Olczyna-Wilczyński, fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe/NAC

0 Comments

Dokładnie 83 lata temu 22 września 1939 r. Sowieci zamordowali Józefa Olszynę-Wilczyńskiego, 49-letniego generała Wojska Polskiego. "Szanse na przeżycie – ze względu na generalskie szlify – miał minimalne. Zginął od strzału w tył głowy, jak tysiące polskich oficerów w Katyniu" pisał historyk z Muzeum Historii

Widget Image
Connect with:
© Znadniemna.pl
Przejdź do treści