26 maja 1863 roku w czasie starcia z wojskami rosyjskimi niedaleko wsi Porzecze (rejon borysowski na Białorusi) poległ Henryk Dmochowski – dowódca oddziału w Powstaniu Styczniowym, rzeźbiarz, uczestnik Powstania Listopadowego.
Rzeźby autorstwa powstańca Henryka Dmochowskiego z podobiznami bohaterów Polski i USA – m.in. Tadeusza Kościuszki i Kazimierza Pułaskiego – do dzisiaj zdobią wnętrza Senatu Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Henryk Dmochowski, w USA znany jako Henry D. Sanders, urodził się 26 października 1810 roku, w Zabłociu koło Brasławia.
Młodzieniec wychowywał się bez matki, która wcześnie zmarła, a jego ojcem był Michał Dmochowski, sekretarz Komisji Edukacji Narodowej w Wilnie.
Już w młodości, studiując przyrodoznawstwo na Uniwersytecie w Wilnie, Henryk Dmochowski pobierał prywatne lekcje rzeźbiarstwa.
Po wybuchu powstania listopadowego młody człowiek walczył w oddziale pułkownika Józefa Zalewskiego.
Ścigany przez policję carską udał się do Galicji (zabór austriacki), gdzie przybrał imię Emeryk Sanders. Na życzenie Rosjan został schwytany przez policję austriacką i w 1834 roku skazany na siedem lat więzienia.
Po wyjściu z więzienia, były powstaniec listopadowy wyjechał do Paryża, gdzie doskonalił warsztat rzeźbiarski. Po dwóch latach wrócił do Galicji, gdzie podczas Wiosny Ludów we Lwowie uczestniczył w walkach ulicznych i przejściowo przebywał w Wielkopolsce.
W 1852 roku na krótko Henryk Dmochowski zamieszkał w Londynie, a już za rok udał się za ocean do Stanów Zjednoczonych. Tam się też osiedlił pod nazwiskiem Henry D. Sanders. Podjął pracę, jako rzeźbiarz, tworząc między innymi na zamówienie Kongresu USA. Na Kapitolu do dzisiaj można podziwiać liczne popiersia, wykonane przez Henryka Dmochowskiego. Są to między innymi podobizny George’a Washingtona, Thomasa Jeffersona , Benjamina Franklina, oraz walczących o niepodległość USA wybitnych Polaków: Tadeusza Kościuszki i Kazimierza Pułaskiego.
Popiersie Tadeusza Kościuszki, autorstwa Henryka Dmochowskiego, fot: www.senate.gov
popiersie Kazimierza Pułaskiego autorstwa Henryka Dmochowskiego, fot.: www.senate.gov
Po śmierci rosyjskiego cara Mikołaja Romanowa Dmochowski w Rosji został objęty amnestią i w 1861 roku mógł wrócić w rodzinne strony. Nasz bohater osiedlił się w Wilnie, podejmując pracę w zawodzie rzeźbiarza.
Poczucie polskiego patriotyzmu i duch powstańca odezwały się w artyście dwa lata po powrocie do ojczyzny, kiedy wybuchło Powstanie Styczniowe. Doświadczony powstaniec objął stanowisko naczelnika powiatu dziśnieńskiego i dowództwo nad zbrojnym oddziałem powstańczym.
Zginął Henryk Dmochowski 26 maja 1863 roku, niedaleko wsi Porzecze w rejonie borysowskim w jednym z pierwszych bojów z Rosjanami.
W 2013 roku pisaliśmy o tym, że w stolicy Białorusi spontanicznie powstał komitet ds. upamiętnienia Henryka Dmochowskiego. Inicjatywa ta nie otrzymała, niestety, poparcia ze strony białoruskich urzędników.
Znadniemna.pl, ilustracja: portret Henryka Dmochowskiego, źródło: Tygodnik Ilustrowany, 1861/Wikimedia Commons
