24 marca obchodzono w Polsce Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Święto jest wyrazem uznania dla Polaków, którzy, okazując miłosierdzie i współczucie, pomagali Żydom, systematycznie mordowanym przez niemieckich oprawców w okresie II wojny światowej.
W Polsce za datę, upamiętniającą Polaków, ratujących żydowskich sąsiadów przed Holokaustem, wybrano dzień 24 marca. W tym dniu bowiem w 1944 roku w miejscowości Markowa na Podkarpaciu niemieccy żandarmi zamordowali wielodzietną polską rodzinę Ulmów i ukrywających się u nich ośmioro Żydów. Dla Polaków śmierć była ceną za miłosierdzie i współczucie, okazane żydowskim sąsiadom.
Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, został ustanowiony przez Parlament z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy w 2018 roku.
Święto, jak mówi ustawa, ustanowiono „W hołdzie Obywatelom Polskim – bohaterom, którzy w akcie heroicznej odwagi, niebywałego męstwa, współczucia i solidarności międzyludzkiej, wierni najwyższym wartościom etycznym, nakazom chrześcijańskiego miłosierdzia oraz etosowi suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, ratowali swoich żydowskich bliźnich od Zagłady zaplanowanej i realizowanej przez niemieckich okupantów”.
Zbrodnia niemieckich zwyrodnialców w Markowej stała się symbolem nazistówskich represji, stosowanych wobec Polaków, pomagających Żydom. W wyniku donosu granatowego policjanta, Niemcy zjawili się w gospodarstwie Wiktorii i Józefa Ulmów, wychowujących sześcioro dzieci i spodziewających się narodzin siódmego. Wyrokiem śmierci na Polaków stało się stwierdzenie przez Niemców faktu ukrywania przez Ulmów ośmiorga Żydów. Wszyscy zostali zamordowani na miejscu.
W 1995 r. Józef i Wiktoria Ulmowie otrzymali pośmiertnie tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. 15 lat później Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a ich imieniem nazwano pierwsze w Polsce Muzeum Polaków Ratujących Żydów, które otwarto 17 marca 2016 roku.
W uchwale towarzyszącej otwarciu muzeum Sejm podkreślił, że „hołd dla sprawiedliwych Polaków jest jednocześnie wyraźnym przypomnieniem całemu światu, że w odróżnieniu od okupowanej zachodniej Europy na ziemiach polskich za nawet najmniejszą pomoc Żydom groziła kara śmierci”. Zgodnie z decyzją Papieża Franciszka dziewięcioro członków rodziny Ulmów zostanie beatyfikowanych 10 września 2023 roku.
Polscy Sprawiedliwi na Białorusi
Miłosierdzie i współczucie wobec Żydów, mordowanych przez niemieckich nazistów, były właściwe Polakom niezależnie od tego, w jakim kraju mieszkali.
Na terenie Białorusi w czasie wojny zginęło 600-800 tys. Żydów. Największe getta znajdowały się w Grodnie, Mińsku, Nowogródku, Mirze, Pińsku, Brześciu, Baranowiczach, Wołkowysku.
Wśród 680 obywateli Białorusi, których uhonorowano tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata Polacy stanowią dosyć liczną grupę. Są to: Celina Aniszkiewicz z dziećmi Wandą, Bolesławem i Józefem, Maria Czaplińska, Wincenty i Anna Ciechanowiczowie, Stanisława Danilewicz, Teresa Dolęga-Wrzosek, Jan Doylitko, Antonina Gabis, Stefania i Józef Gawronikowie, Maryla i Władysław Paszkiewiczowie, Ewa i Antoni Petraszowie, Barbara Romanowska, Antonina Rudakowska, Jadwiga Szegielska, Stefania Sokołowska, Edward Czaszcza. Ostatni mieszkał w Baranowiczach i uratował przed zagładą od 60 do 150 Żydów z miejscowego getta. Sam Edward Czaszcza zginął z rąk niemieckich oprawców w obozie koncentracyjnym w Koldyczewie.
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata – Polacy z Grodzieńszczyzny Hipolit Jaskielewicz i Maria Jaskielewicz – zostali rozstrzelani razem z dziećmi przez nazistów 16 października 1943 za to, że ukrywali w swoim gospodarstwie Żydów z getta w Grodnie, w którym zginęło 29 tysięcy osób, wówczas – połowa ludności miasta nad Niemnem.
Marta Tyszkiewicz na podstawie sejm.gov.pl/http://db.yadvashem.org, na zdjęciu: Rodzina Ulmów, fot.: Kancelaria Sejmu RP
