27 września to data szczególna w polskim kalendarzu pamięci narodowej. Tego dnia obchodzimy Dzień Polskiego Państwa Podziemnego – święto ustanowione przez Sejm RP w 1998 roku, mające na celu upamiętnienie jednej z najbardziej niezwykłych struktur konspiracyjnych w historii Europy.
Polskie Państwo Podziemne było fenomenem nie tylko militarnym, ale przede wszystkim obywatelskim – dowodem na to, że nawet w warunkach brutalnej okupacji można zachować ducha państwowości, demokracji i solidarności społecznej.
Początki w ogniu wojny
Za symboliczny początek Polskiego Państwa Podziemnego uznaje się dzień 27 września 1939 roku, kiedy to w oblężonej Warszawie powołano Służbę Zwycięstwu Polski – konspiracyjną organizację wojskową, która miała kontynuować walkę z okupantem. Jej twórcą był gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz, a misję utworzenia struktur podziemnych zlecił mu marszałek Edward Śmigły-Rydz jeszcze przed kapitulacją stolicy.
Z czasem SZP przekształciła się w Związek Walki Zbrojnej, a następnie w Armię Krajową – największą organizację ruchu oporu w okupowanej Europie, liczącą setki tysięcy członków. Podlegała ona legalnym władzom RP na uchodźstwie, które zachowały ciągłość instytucjonalną i polityczną mimo wojennej zawieruchy.
Państwo bez gmachów, ale z fundamentami
Polskie Państwo Podziemne to nie tylko struktury wojskowe. To także pełnoprawna administracja cywilna, sądownictwo, edukacja, kultura i pomoc społeczna. W kraju działał Delegat Rządu na Kraj, który kierował zakonspirowanym aparatem administracyjnym – Delegaturą Rządu RP. Składała się ona z 18 departamentów, m.in. . Spraw Wewnętrznych, Oświaty i Kultury, Informacji i Prasy czy Pracy i Opieki Społecznej.
Funkcjonowały także Cywilne Sądy Specjalne, które wymierzały sprawiedliwość za kolaborację, przestępstwa pospolite czy zdradę. Wymiar sprawiedliwości wspierał Państwowy Korpus Bezpieczeństwa – podziemna policja. W ramach struktur PPP działała również Rada Pomocy Żydom „Żegota”, niosąca wsparcie prześladowanym obywatelom pochodzenia żydowskiego.
Tajne nauczanie i kultura w cieniu okupacji
Jednym z najbardziej imponujących osiągnięć PPP było zorganizowanie tajnego nauczania. W Warszawie kształciło się w ten sposób około 4,5 tysiąca studentów, a dyplomy tajnych studiów uzyskało ponad 6,5 tysiąca osób. Podziemne uniwersytety działały także w Krakowie, Wilnie, Lwowie, Częstochowie i Kielcach.
W konspiracyjnych drukarniach wydawano prasę informacyjną, publicystykę, dzieła literackie i podręczniki. Organizowano koncerty, spektakle teatralne, wieczory autorskie i wykłady naukowe – wszystko po to, by podtrzymać ducha narodu i zachować jego tożsamość kulturową.
Pamięć i lekcja obywatelskości
Dziś, w 86. rocznicę powstania Polskiego Państwa Podziemnego, w całej Polsce odbywają się uroczystości – msze święte, apele pamięci, składanie wieńców i zniczy na grobach żołnierzy AK i działaczy konspiracyjnych. W Elblągu, Rzeszowie i wielu innych miastach mieszkańcy, kombatanci, młodzież i przedstawiciele władz oddają hołd tym, którzy w najtrudniejszych czasach potrafili zbudować państwo bez gmachów, ale z fundamentami zbudowanymi z wiary w niepodległość.
Dzień Polskiego Państwa Podziemnego to nie tylko wspomnienie heroizmu, ale także lekcja obywatelskości. To przypomnienie, że państwo to nie tylko instytucje, ale przede wszystkim ludzie – ich wartości, solidarność i gotowość do poświęceń. W czasach pokoju warto o tym pamiętać, bo to właśnie dzięki takim postawom Polska przetrwała najciemniejsze chwile swojej historii.
Znadniemna.pl na podstawie cbw.wp.mil.pl
