Krzysztof Gorszwiłło – jezuita, filozof, pedagog i literat — to postać, która odegrała istotną rolę w intelektualnym życiu Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przełomie XVII i XVIII wieku. Był mistrzem słowa – jego teksty pełne są metafor, alegorii i cytatów biblijnych, co czyni je nie tylko dziełami literackimi, ale też narzędziami formacji duchowej.
Z okolic Lidy do Wilna
Krzysztof Gorszwiłło urodził się 22(25) lipca 1671 roku w powiecie lidzkim. Był litewskim duchownym katolickim, jezuitą, filozofem, pedagogiem i literatem. Wstąpił do zakonu jezuitów w 1687 roku, a już w 1700 roku przyjął święcenia kapłańskie. Studiował na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie później sam wykładał.
Mistrz retoryki i teologii
W latach 1701–1717 Gorszwiłło prowadził zajęcia w kolegiach jezuickich w Pińsku, Wilnie, Daugavpilsie, Grodnie i Warszawie. Specjalizował się w retoryce, hebrajskim, filozofii, teologii oraz prawie kanonicznym. Jego wykłady cieszyły się uznaniem zarówno wśród studentów, jak i współbraci zakonnych.
Twórca scenariuszy i spektakli
Krzysztof Gorszwiłło był autorem kilku znaczących dramatów jezuickich, które wystawiano w kolegiach zakonu, zwłaszcza w Wilnie. Jego sztuki miały charakter dydaktyczny, moralizatorski i filozoficzny, zgodnie z duchem edukacji jezuickiej epoki baroku.
Do najważniejszych należą:
- Exilium sapientis („Wygnanie mędrca”, 1696) – alegoryczny dramat ukazujący konflikt między cnotą a zepsuciem, w którym mędrzec zostaje wygnany przez społeczeństwo pogrążone w grzechu;
- Cineres ad instam vindictam animatis („Popioły ku sprawiedliwej zemście”) – utwór o odkupieniu win i triumfie sprawiedliwości, z silnym przesłaniem eschatologicznym;
- Znak zwycięski (1702) – dramat patriotyczno-religijny, ukazujący zwycięstwo wiary nad pokusami świata doczesnego.
Spektakle te łączyły elementy filozofii chrześcijańskiej z barokową estetyką – bogatą symboliką, retoryką i muzyką. Wystawiano je z udziałem uczniów kolegiów, często w języku łacińskim, z polskimi wstawkami.
Rektor Uniwersytetu Wileńskiego
W latach 1720–1721 nasz krajan pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Wileńskiego, co było ukoronowaniem jego kariery akademickiej. Jako rektor dbał o rozwój naukowy uczelni i umacnianie pozycji zakonu jezuitów w strukturach edukacyjnych Rzeczypospolitej.
Dziedzictwo intelektualne
Po rektorze pozostały zapiski z kursów filozofii, które stanowią cenne źródło wiedzy o nauczaniu jezuickim w XVIII wieku. Jego działalność wpisuje się w nurt barokowego humanizmu, łączącego głęboką religijność z pasją poznawczą.
Jego kursy obejmowały: logikę i metafizykę w duchu scholastyki, podstawy etyki chrześcijańskiej, interpretacje Pisma Świętego w kontekście filozofii moralnej.
Krzysztof Gorszwiłło kilka miesięcy nie dożył do swojego 50-lecia. Zmarł 21 kwietnia 1721 roku w Wilnie.
Opr. Waleria Brażuk
