Dzisiaj, 10 marca, przypada Jubileusz 155. urodzin naszej legendarnej krajanki Estery Rachel Kamińskiej. Przez współczesnych ta córka prowincjonalnego kantora nazywana była „matką żydowskiego teatru” i porównywana do największych diw swoich czasów – Włoszki Eleonory Duse, czy Francuski Sary Bernhardt.
Estera Rachel Kamińska, z domu Halpern, urodziła się 10 marca 1870 roku w Porozowie koło Wołkowyska w rodzinie miejscowego kantora synagogalnego.
Początkowo pracowała jako modystka. Jej debiut teatralny odbył się na deskach teatrzyku Eldorado w Warszawie. Sztuce teatralnej poświęciła się jednak całkowicie dopiero po śmierci rodziców. Stając się „kapłanką Melpomeny” nasza krajanka od 1893 roku występowała z trupą swego przyszłego męża Abrahama Izaaka Kamińskiego. W 1900 roku wraz z małżonkiem założyła wędrowny teatr.
Na początku aktorskiej kariery Estera Rachel grała głównie w operetkach. Prawdziwą sławę przyniosły jej dopiero role zagrane w widowiskach, zaliczanych do poważnego repertuaru, na przykład rola w prapremierze sztuki „Di Gołdene Kejt” (Złoty łańcuch) Icchoka Lejba Pereca.
Po występach w Sankt Petersburgu miejscowi krytycy teatralni nie szczędzili jej pochwał, porównując Esterę Rachel do największych diw światowej sceny teatralnej. Ogromna popularność która spadła na artystkę sprawiła, iż występowała m.in. w Odessie, Kijowie, Londynie czy Paryżu.
Z owacjami witano ją też w mniejszych miastach. Do legend przeszła historia, o tym jak w Lublinie młodzi wielbiciele talentu aktorki sami zaprzęgli się do dorożki zamiast koni, by przewieźć ją spod dworca kolejowego do hotelu „Europa”.
Za zarobione podczas tournee po Stanach Zjednoczonych środki Estera Rachel stworzyła wraz z mężem w 1913 r. pierwszy stały Teatr Żydowski w Warszawie przy ul. Oboźnej. Grano w nim ambitny repertuar światowy, a jedną z debiutantek była przyszła gwiazda sceny, córka naszej bohaterki – 17-letnia Ida Kamińska, która będzie kontynuować nie tylko aktorską, ale i menadżerską pasję swojej matki.
Estera Rachel Kamińska z córką Idą, zdjęcie z około 1907 roku, fot. autor nieznany/www.sztetl.org.pl
Po latach w autobiograficznej książce „Moje życie, mój teatr” Ida będzie wspominać matkę nie tylko jako niesamowitą artystkę, ale również jako wspaniałą, ciepłą, stworzoną do pracy z ludźmi osobę. Jako dziewczynka Ida widziała prawie każdy spektakl z udziałem Estery Rachel, nazywanej już wówczas „matką teatru żydowskiego w Polsce”.
W czasie I wojny światowej Estera Rachel występowała na okupowanych przez Niemców terenach Cesarstwa Rosyjskiego. Do Polski wróciła w 1921 roku. Była współorganizatorką Warszawskiej Grupy Literackiej.
Diwa żydowskiej sceny teatralnej zasłynęła, jako odtwórczyni ról w sztukach Jakuba Gordina (zwłaszcza, jako Mirełe Efros w sztuce pod takim samym tytułem), ale także jako główna bohaterka w „Norze” Henryka Ibsena i „Damie Kameliowej” Aleksandra Dumasa Syna. To jej przypisywano zasługę wylansowania na scenie żydowskiej klasyki europejskiej: Szekspira, Moliera, Czechowa i Shawa. Kamińska wystąpiła także w filmach: „Mirełe Efros” (1912), „Der Unbekanter” (Nieznajomy – 1913), „Di Sztifmuter” (Macocha – 1914) i „Tkijes kaf” (Ślubowanie – 1924).
Estera Rachel była matką dwóch córek, które zostały aktorkami – Racheli Kamińskiej oraz wspomnianej wyżej Idy Kamińskiej, syna – Józefa Kamińskiego, który został kompozytorem oraz babką mieszkającej w Nowym Jorku córki Idy – aktorki Ruth Turkow. Siostrzenicą Estery Racheli Kamińskiej była też aktorka Dina Halpern.
Córka Estery – Ida Kamińska była pierwszą aktorką z krajów socjalistycznych, która otrzymała nominację do Oscara. Nominację za najlepszą rolę kobiecą otrzymała w 1967 roku za rolę sklepikarki w czechosłowackim filmie „Sklep przy głównej ulicy” w reżyserii Jana Kadara i Elara Kolosa.
Estera Rachel Kamińska zmarła 25 grudnia 1925 w Warszawie. Jest pochowana w alei głównej cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej na warszawskiej Woli. Autorem jej nagrobka jest Fiszel Rubinlicht.
Na nagrobku umieszczona jest płaskorzeźba przedstawiająca: lwa, tygrysa, jelenia i orła, odnosząca się do tekstu z żydowskiej księgi „Pirke Avot”: „Bądź silny jak tygrys, lekki jak orzeł, rączy jak lew, aby wypełnić wolę Twojego Ojca w niebie”.
Grób Ester Rachel Kamińskiej na cmentarzu żydowskim na Woli, fot.: Wikipedia
Imię Estery Racheli Kamińskiej nosi Teatr Żydowski w Warszawie. Współpatronką teatru jest jej córka – Ida Kamińska.
Oprac. Walery Kowalewski, fot.: Wirtualny Sztetl
