280 lat temu, 24 października 1743 roku, pod Pińskiem na Polesiu urodził się Rafał Józef Czerwiakowski, wybitny chirurg, położnik i anatom. Dzięki swoim zasługom na polu tworzenia nauki chirurgii w Polsce został nazwany ojcem chirurgii polskiej.
Zakonnik, chirurg, filozof
Na świat przyszedł na Polesiu, pod Pińskiem, gdzie jego ojciec był administratorem majątków ziemskich. Tam też pobierał nauki w szkole pijarów, zakonu, do którego wstąpił w wieku 19 lat, a śluby złożył trzy lata później w 1765 roku. To otworzyło mu drogę dalszego kształcenia, bo już jako zakonnik został wysłany na studia do Rzymu w 1771 roku, gdzie pięć lat później został doktorem medycyny i filozofii. Zanim jednak wrócił do kraju, pogłębiał jeszcze swoją wiedzę w Paryżu – chirurgia i w Berlinie – położnictwo. Po trzyletnich praktykach w Szpitalu św. Ducha w Rzymie wrócił w 1779 do Polski i osiadł w Krakowie, który na tamte czasy okazał się najlepszym ośrodkiem do rozwijania wiedzy medycznej i budowania właściwego zaplecza klinicznego.
Lekarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
Od tego też czas, właśnie za sprawą Czerwiakowskiego, następuje szybki rozwój tej nauki medycznej w Polsce. W roku 1780 lekarz i profesor medycyny Andrzej Badurski zakłada pierwszy szpital kliniczny w Krakowie. Wybór padł na solidne i przestronne pojezuickie Kolegium św. Barbary, położone przy Małym Rynku. Tutaj Czerwiakowski rozpoczyna swoje praktyki związane z nauczaniem sztuki chirurgii, które to nauki kontynuuje w Akademii Krakowskiej, zreformowanej przez Hugona Kołłątaja (Uniwersytet Jagielloński). Tam też jako profesor naucza anatomii, chirurgii i położnictwa. Trzeba dodać, że była to pierwsza w Polsce uniwersytecka Katedra Chirurgii i Położnictwa. Dość powiedzieć, że w 1785 roku w uznaniu zasług został mianowany „nadwornym konsyliarzem” przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W tym czasie też papież zwolnił go ze ślubów zakonnych, co miało wymiernie wpłynąć na swobodę działań naukowych.
Autor pierwszego podręcznika chirurgii
Nie były to jedyne zaszczyty tego wybitnego lekarza. Pełnił on zaszczytną i odpowiedzialną funkcję naczelnego chirurga wojsk polskich w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Kilka lat później, z powodu choroby opuszcza akademicką katedrę i poświęca się pracy pisarskiej, przygotowując pierwszy podręcznik chirurgii teoretycznej i praktycznej w języku polskim – „Narząd opatrzenia chirurgicznego”. Opracowuje specjalne plansze poglądowe, zastanawia się i wynajduje specjalistyczne narzędzia chirurgiczne. Mimowolnie staje się również specjalistą ortopedii, której określany jest mianem prekursora na ziemiach polskich. To wtedy już mówiono o nim, że jest „ojcem chirurgii polskiej”.
Działalność dobroczynna
Nigdy nie zapomniał o swoim pochodzeniu i szansie, jaką otrzymał od pijarów. Jego działalność dobroczynna była szeroko znana szczególnie wśród studentów Akademii Krakowskiej, gdyż tych najuboższych leczył bezpłatnie. Często też udzielał darmowych porad w szczególnych przypadkach medycznych. Natomiast bogate zbiory książek, prac naukowych i specjalistycznych narzędzi chirurgicznych i ortopedycznych zapisał w testamencie Uniwersytetowi. Można je obecnie oglądać w Muzeum Historii Medycyny Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum.
Czerwiakowski zmarł w sierpniu 1816 roku i pochowany został, jako jeden z pierwszych, na nowo wybudowanym cmentarzu Rakowickim. Warto zapamiętać tę postać choćby z uwagi na jego zasługi dla rozwoju podstawowych dziedzin współczesnej medycyny w Polsce.
Na zdjęciu: Rafał Józef Czerwiakowski – portret, fot.: wikipedia.org
Znadniemna.pl/Polskie Radio
