Niepowetowaną stratę poniosły szeregi weteranów Armii Krajowej w Gdańsku. W środę, 24 stycznia, przestało bić serce Jana Kowalczysa, ps. „Śmiały”. Nieustraszony partyzant, łagiernik, maszynista kolei, ojciec i dziadek miał 96 lat. Zostanie pochowany na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku w najbliższą sobotę, 3 lutego.
Jan Kowalczys, ps. „Śmiały”, urodził się w 1927 roku we wsi Rakliszki koło Lidy. W wieku 16 lat został zaprzysiężony w Armii Krajowej na Nowogródczyźnie. Od 1943 roku był w swoim oddziale rusznikarzem (odpowiedzialnym za naprawę i konserwację broni – red.). Od kwietnia 1944 roku walczył w 5. batalionie 77. Pułku Piechoty AK, gdzie pełnił funkcję gońca. Brał udział między innymi w akcjach bojowych pod Ejszyszkami i Podwaryszkami.
W sierpniu 1944 roku młody partyzant został schwytany przez NKWD. W trakcie śledztwa był poddawany torturom. Został skazany na dziesięć lat pozbawienia wolności oraz pięć lat pozbawienia praw publicznych i zesłany do GUŁAG-u.
Do 1950 roku był więźniem obozów najpierw w Lidzie, Mińsku i Orszy, a potem w Mołotowsku przy kole podbiegunowym nad Morzem Białym. Przymusowo uznany za obywatela ZSRR, został karnie osiedlony Norylsku, nazywanym „piekłem północy”.
Po śmierci Stalina został wypuszczony z łagru i zamieszkał na zesłaniu, gdzie wziął ślub z Olgą – polską dziewczyną, także łagierniczką. W roku 1957 małżeństwo wróciło do Polski. Osiedlili się w Gdańsku z trójką małych dzieci, urodzonych w ZSRR. Razem z Janem do Polski wyjechali rodzice, Stanisław i Michalina, dotychczas mieszkający w rodzinnym domu w Rakliszkach.
W Polsce Ludowej Jan zatrudnił się na kolei jako maszynista – wykorzystał umiejętności zdobyte w Norylsku, gdzie pracował jako pomocnik maszynisty. W PKP obsługiwał najpierw parowozy, następnie lokomotywy spalinowe i lokomotywy elektryczne. Na emeryturę przeszedł w 1987 roku.
Jan i Olgą Kowalczysowie dochowali się w sumie sześciorga dzieci, 13 wnucząt i 18 prawnucząt. Mieszkali w domu nieopodal Poczty Polskiej w Gdańsku.
W 1948 roku za szczególnie sumienną służbę w czasie wojny Jan Kowalczys został wyróżniony przez rząd RP w Londynie Medalem Wojska.
W 2020 roku został awansowany do rangi kapitana Wojska Polskiego. Podczas uroczystości nadania odznaczeń, która odbywała się w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku Jan Kowalczys, mimo sędziwego wieku, dał popis poezji patriotycznej, w ciągu kilkunastu minut recytując wiersze swojego autorstwa.
W styczniu 2021 roku Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył Jana Kowalczysa Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Rodzinie, bliskim, środowiskom kombatanckim śp. Jan Kowalczys dał się zapamiętać jako człowiek niezwykle pogodny, dowcipy, życzliwy, o niesamowitej wręcz fotograficznej i szczegółowej pamięci.
Uroczystości pogrzebowe śp. Jana Kowalczysa odbędą się w Gdańsku, w sobotę, 3 lutego:
Msza św. w bazylice św. Brygidy – o godz. 11.00.
Pogrzeb – o godz. 12.30, na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko.
Znadniemna.pl na podstawie Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, na zdjęciu: śp. Jan Kowalczys, fot.: Agnieszka Stawrosiejko/Muzeum II Wojny Światowej
