W tym roku Lida obchodzi 435. rocznicę uzyskania praw miejskich. 17 września 1590 roku król Zygmunt III Waza nadał temu ważnemu ośrodkowi na pograniczu Litwy i Rusi prawo magdeburskie oraz herb przedstawiający lwa z kluczami. Był to symboliczny moment, który podniósł Lidę do rangi jednego z najważniejszych miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rocznica ta to nie tylko ważna data historyczna, ale i okazja do refleksji nad dziedzictwem, jakie przez wieki tworzyli mieszkańcy miasta.
Od osady po miasto
Lida nad rzeką Lidzieją, 1887 rok, Napoleon Orda
Lida wyrosła na miejscu dawnych osad litewskich – jej nazwa pochodzi od słowa „lida”, oznaczającego trzebież, czyli teren po wyrąbanym lesie. Już w 1323 roku książę Giedymin wybudował tu zamek murowany na miejscu dawnej warowni drewnianej, strzegącej traktem prowadzącym z Wilna do Grodna. Zamek stał się centrum obronnym i administracyjnym regionu, a Lida przekształciła się w grodzkie miasto Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Lidzki Zamek niedawno w całości został odrestaurowany. Ale jakość konserwacji wywołuje pewne pytania. Sprawa w tym, że przy przywróceniu zamka aktywnie były wykorzystywane takie materiały budowlane jak: cegła, płyty zamknięcia, schodów przeloty i inne. Naturalnie wszyscy te rozwiązania architektoniczne nawet nie przypominają to, czym był Lidzki Zamek w epoce swojego kwitnięcia. Na przykład, jego ściany zostały wykonane z kamienia naturalnego.
Zamek był świadkiem wielu historycznych wydarzeń. W 1384 roku zdobyli go Krzyżacy, a później mieścił wygnanych chanów tatarskich, takich jak Tochtamysz i Hadżi Girej. W Lidzie bywał również wielki książę Witold, który w 1405 roku uwięził żonę i dzieci księcia smoleńskiego Jurija Światosławowicza, a także brał udział w zmaganiach z Krzyżakami i Świdrygiełłą.
Wesele Jagiełły – legenda lidzkiego zamku
Władysław II Jagiełło. Żródło: wikipedia.org
Władysław Jagiełło i Sonia Holszańska na XIX-wiecznych portretach. Źródło: Wikimedia Commons
Jednym z najbardziej barwnych wydarzeń w historii Lidy było wesele króla Władysława Jagiełły z Sonią Holszańską w 1422 roku. Choć ślub odbył się w Nowogródku, uroczystości weselne król z małżonką kontynuowali w Lidzie, w Zamku Giedymina. Biesiady trwały miesiącami, a Lida była jednym z przystanków na drodze królewskiego orszaku.
W Zamku Lidzkim można obejrzeć sławne „Wesele Jagiełły” — historyczną rekonstrukcję weselnej uczty 70-letniego króla Jagiełły z 16-letnią Sonią Holszańską
Dziś „Wesele Jagiełły” jest odtwarzane przez lokalne grupy rekonstrukcyjne. Widzowie mogą uczestniczyć w toastach, pojedynkach rycerskich, tańcach, a nawet w symbolicznej scenie uwalniania skazańca z dybów – dokładnie tak, jak mogło wyglądać w XIV wieku. Widowisko odbywa się przy świecach, przy muzyce stylizowanej na średniowieczną, a zakończenie uświetnia tradycyjny poczęstunek: chleb ze słoniną, kwas chlebowy i okowita.
Prawo magdeburskie
Herb Lidy
17 września 1590 roku król Zygmunt III Waza nadał Lidzie prawo magdeburskie i herb przedstawiający lwa z dwoma kluczami nad głową. Był to moment przełomowy – od tej chwili miasto mogło wybierać własne władze, samodzielnie prowadzić sądownictwo, organizować życie gospodarcze i rozwijać się jako niezależny ośrodek miejski. Herb z lwem – symbolem siły i niezłomności – oraz kluczami, oznaczającymi władzę i samorządność, stał się znakiem tożsamości mieszkańców Lidy.
Przywileje królewskie były stopniowo rozwijane i potwierdzane
- W 1611 roku potwierdzono istniejące od dawna w Lidzie dni targowe, co miało ogromne znaczenie dla lokalnej gospodarki. Targi i jarmarki przyciągały kupców z całego regionu, czyniąc z Lidy centrum handlu i wymiany kulturowej.
- W 1638 roku podjęto decyzję o budowie magazynu przy ścianie zamku lidzkiego, który miał służyć przechowywaniu dokumentów lidzkiego sądu ziemskiego i archiwów. Było to dowodem na rosnące znaczenie miasta jako ośrodka administracyjnego i sądowego.
- 20 kwietnia 1640 roku w Warszawie król Władysław IV ponownie zatwierdził przyznane Lidzie prawo magdeburskie, nie wprowadzając żadnych zmian. Potwierdzenie to stanowiło jasny sygnał, że miasto utrzymywało swoją pozycję i znaczenie w strukturze Rzeczypospolitej.
Zniszczenia i odrodzenia
Losy Lidy naznaczone były wieloma tragediami. Najazdy krzyżackie, tatarskie i moskiewskie, a także pożary i epidemie wielokrotnie niszczyły miasto. Szczególnie ciężkie były lata „potopu” i wojen XVII wieku. Mimo to Lida zawsze się odradzała. W XVIII wieku dzięki przywilejom królewskim odzyskała część dawnych praw, a w XIX wieku rozwinęła się wraz z budową linii kolejowej, stając się ważnym ośrodkiem przemysłowym i handlowym.
Dziedzictwo wielokulturowe
Kościół Wzniesienia Świętego Krzyża, rozlokowany tuż obok ze słynnym Lidzkim Zamkiem. Kościół Wzniesienia Świętego Krzyża w mieście Lida nazywają także «farny», to znaczy głównym wśród Lidzkich kościołów. Dana świątynia wykonana w stylu baroku. Budowa kościoła została zakończona w 1770 roku. Los świątyni jak rzadko szczęśliwy. Dany kościół w mieście Lida nigdy nie zamykał się, nie przechodził z jednej konfesji do innej i bez strat przeżył dwie wojny światowe. I tylko w czasie pożaru 1821 roku zostały stracone dwie nieduże wieżyczki, ozdabiające główna fasada świątyni. W 1794 roku w ogrodzeniu kościoła w mieście Lida byli pogrzebani powstańcy Kościuszki, które zginęli tu w potyczce z rosyjską kawalerią
Największym skarbem tego kościoła jest, jeden z najstarszych na Grodzieńszczyźnie, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem przywieziony przez franciszkanów. Wewnątrz znajdują się także różne pamiątkowe tablice. M.in. na jednym z filarów wmurowana w 1933 roku, a upamiętniająca 250-rocznicę Odsieczy Wiedeńskiej Jana III Sobieskiego
Lida przez stulecia była miejscem spotkania wielu narodów i religii – Litwinów, Polaków, Żydów, Białorusinów, a także prawosławnych, katolików i protestantów. W mieście działały kościoły, cerkwie, synagogi, szkoły i teatry. Do dziś widać w krajobrazie ślady tej różnorodności, która stanowi o bogactwie dziedzictwa Lidy.
Dawny kościół pijarów, powstały w XVIII wieku, przeżywał burzliwe losy – od pożarów i przekształcenia w cerkiew prawosławną, po planetarium i muzeum w czasach komunistycznych. W 1995 roku świątynię przekazano prawosławnym
Obchodzona w tym roku 435. rocznica nadania praw miejskich jest okazją, by spojrzeć na Lidę jako na miasto-symbol – świadectwo historii Wielkiego Księstwa Litewskiego i dawnej Rzeczypospolitej. Zamek lidzki, odrestaurowany i pełniący funkcję kulturalną, przypomina o średniowiecznych początkach. Ulice i place, na których odbywają się festyny i jarmarki, kontynuują tradycję, zapoczątkowaną jeszcze w XVI wieku.
Dziś Lida jest nie tylko ważnym ośrodkiem administracyjnym i przemysłowym Białorusi, ale także miejscem pamięci historycznej, łączącym dziedzictwo przeszłości z nowoczesnością.
Waleria Brażuk/Znadniemna.pl
