105 lat temu, 16 grudnia 1920 roku, w Pińsku urodził się Juliusz Nowina-Sokolnicki – polski polityk emigracyjny, działacz społeczny i kontrowersyjna postać w dziejach polskiej emigracji powojennej. Choć jego działalność budziła wiele sporów, to jednak przez niemal dwie dekady był jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci polskiej sceny emigracyjnej, a jego życiorys jest świadectwem burzliwej historii Polaków na obczyźnie.
Pińsk – kresowe korzenie
Juliusz Nowina-Sokolnicki przyszedł na świat w rodzinie o silnych tradycjach patriotycznych i szlacheckich. Jego ojciec, Antoni Franciszek Emil Sokolnicki, wywodził się z rodu herbu Nowina, matka Irena ze Skirmuntów należała do znanej kresowej rodziny ziemiańskiej. Pińsk okresu międzywojennego był ważnym ośrodkiem administracyjnym i wojskowym II Rzeczypospolitej – miastem, w którym polskość współistniała z innymi kulturami, a świadomość państwowa była szczególnie silna.
Edukację średnią Juliusz Nowina-Sokolnicki odebrał w Gimnazjum i Liceum im. Józefa Piłsudskiego w Pińsku. Już w młodości interesował się historią i polityką, planując studia humanistyczne. Te plany przekreślił jednak wybuch wojny.
Wojna i konspiracja
We wrześniu 1939 roku, jako niespełna 19-latek, wziął udział w kampanii obronnej Polski w szeregach 84. Pułku Strzelców Poleskich. Po agresji Związku Sowieckiego dostał się do niewoli, z której zdołał uciec. Przez tereny okupowane dotarł do Warszawy, gdzie zaangażował się w działalność konspiracyjną.
W 1940 roku został aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku, a następnie skierowany do obozu pracy. Z powodu ciężkiej choroby zwolniono go w 1942 roku. Do końca wojny pozostawał pod stałym zagrożeniem represji.
Emigracja – nowa walka o Polskę
Po 1945 roku, wobec ustanowienia w Polsce władzy komunistycznej, zdecydował się na emigrację. Przez Włochy i Francję dotarł do Wielkiej Brytanii, gdzie osiadł na stałe. Londyn stał się wówczas głównym centrum życia politycznego polskiej emigracji.
Nowina-Sokolnicki szybko włączył się w działalność środowisk niepodległościowych. Współpracował z organizacjami kombatanckimi, redagował pisma emigracyjne, uczestniczył w sporach ideowych dotyczących przyszłości Polski oraz legalności struktur państwowych na uchodźstwie.
Kluczowym momentem jego działalności była śmierć prezydenta RP na uchodźstwie Augusta Zaleskiego w 1972 roku. Wówczas Juliusz Nowina-Sokolnicki ogłosił się jego następcą i przyjął tytuł Prezydenta Wolnej Polski na Wychodźstwie.
Ta decyzja wywołała głęboki konflikt w środowiskach emigracyjnych. Większość z nich uznawała konstytucyjną sukcesję przekazywaną w ramach tzw. Rady Trzech i późniejszej linii prezydentów RP na uchodźstwie w Londynie. Roszczenia Nowiny-Sokolnickiego nie zostały oficjalnie uznane ani przez emigrację, ani przez władze III RP po 1989 roku.
Mimo to przez blisko dwadzieścia lat prowadził on własną działalność polityczną: powoływał „rządy”, nadawał odznaczenia, wydawał akty i odezwy, konsekwentnie negując legalność ustaleń jałtańskich i powojennego porządku politycznego w Europie Środkowo-Wschodniej.
Istotnym elementem jego aktywności była próba odtworzenia Orderu Świętego Stanisława jako symbolu ciągłości przedrozbiorowej i niepodległościowej tradycji Rzeczypospolitej. Działania te również budziły sprzeciw historyków i prawników, jednak znalazły zwolenników w środowiskach monarchistycznych i tradycjonalistycznych.
Schyłek działalności i śmierć
Po 1989 roku, wraz z odzyskaniem przez Polskę suwerenności i wyborem Lecha Wałęsy na prezydenta RP, Juliusz Nowina-Sokolnicki zakończył swoją aktywność polityczną. Zmarł 17 sierpnia 2009 roku w Colchesterze w Wielkiej Brytanii. Został pochowany w Polsce, w Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Kałkowie-Godowie.
Postać Juliusza Nowiny-Sokolnickiego pozostaje przedmiotem sporów. Historycy są zgodni co do jednego: był on produktem epoki wygnania, w której dramat utraty państwa, Kresów i ojczyzny prowadził do radykalnych postaw i trudnych decyzji.
15 lutego 1943 roku mianowany na stopień kapitana, a 1 stycznia 1945 roku mianowany podpułkownikiem, 15 sierpnia 1978 roku przeniesiony w stan spoczynku przez Ministra do Spraw Kombatantów w randze generała brygady.
Juliusz Nowina-Sokolnicki był członkiem wielu międzynarodowych organizacji. Posiadał szereg honorowych doktoratów oraz obywatelstw honorowych miast i stanów w USA. Otrzymał około 140 orderów i odznaczeń różnych krajów.
Dla Polaków z dawnych ziem wschodnich – jego los jest symbolem przerwanej ciągłości życia, ale też nieustępliwej walki o zachowanie pamięci, tożsamości i idei niepodległej Polski.
Opr. Emilia Kuklewska/Znadniemna.pl
