12 marca br. przypada 154. rocznica śmierci Leonarda Chodźki – historyka, wydawcy, kartografa, publicysty i polonijnego działacza politycznego we Francji.
Leonard Borejko Chodźko herbu Kościesza przyszedł na świat prawdopodobnie 6 listopada 1800 r. jako syn Ludwika Chodźki i Walerii Dederko. Urodził się we wsi Oborek (obecnie – część agromiasteczka Połoczany na Białorusi, w obwodzie mińskim, w rejonie Mołodeczno, w sielsowiecie Połoczany – red.). Jego ojciec brał udział w powstaniu kościuszkowskim.
Leonard uczęszczał do szkoły w Mołodecznie. Tu zaprzyjaźnił się z Tomaszem Zanem – przyszłym poetą, przyrodnikiem i badaczem minerałów. Syn powstańca kościuszkowskiego kształcił się też przy klasztorze bazylianów w Borunach. W latach 1816-1817 uczęszczał na studia prawnicze na Uniwersytecie Wileńskim. Wówczas zaangażował się w działalność Zgromadzenia Filaretów, gdzie poznał m.in. Adama Mickiewicza. Dwa lata po ukończeniu studiów młody Chodźko stał się osobistym sekretarzem księcia Michała Kleofasa Ogińskiego – znakomitego kompozytora i pisarza politycznego. W 1822 r. nasz bohater po raz ostatni widział Litwę, gdyż w właśnie w tym roku opuścił ją razem z księciem Ogińskim. Zanim w roku 1826 na stałe (z wyłączeniem krótkiego pobytu w Wielkiej Brytanii) zamieszkał w Paryżu, odwiedził Niemcy, Włochy, Niderlandy oraz Anglię.
12 lutego 1830 r. Leonard zorganizował w Paryżu wielką demonstrację z okazji rocznicy urodzin Tadeusza Kościuszki. Udział w wydarzeniu wzięli m.in.: Maria Joseph de la Fayette oraz Victor Hugo.
Po upadku powstania listopadowego Chodźko należał do grona organizatorów życia Wielkiej Emigracji na obczyźnie. W lipcu 1830 r., w czasie rewolucji lipcowej we Francji, jako kapitan gwardii narodowej został adiutantem gen. La Fayette’a. Ranny w nogę w czasie walk, zmuszony był wycofać się z działalności politycznej.
10 grudnia 1831 r. powstało w Paryżu Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich. Jego sekretarzem został właśnie Chodźko. Należał też do Komitetu Narodowego Polskiego, kierowanego przez Joachima Lelewela. Pod koniec 1832 r. powstała tajna organizacja „Zemsta Ludu”. Leonard jako jeden z wtajemniczonych w jej działalność w 1833 przygotowywał zbrojną wyprawę płka Józefa Zaliwskiego do Królestwa Polskiego w celu wywołania tam rewolucji. Ambasada Rosji w Paryżu wymusiła jednak na rządzie francuskim zmuszenie Leonarda do wyjazdu z Francji. Po stosunkowo niedługim pobycie w Anglii Chodźko powrócił do Paryża w 1834 roku.
Od tego momentu nasz krajan swoje siły poświęcał głownie działalności naukowej. W ten sposób zamierzał “odświeżyć” przeszłość i “bronić” polskiej teraźniejszości przed światem, z czego zwierzył się Mickiewiczowi.
We wrześniu 1834 roku Leonard poślubił działaczkę emigracyjną Olimpię Maleszewską.
.Długo można by wymieniać prace historyczne, geograficzne, kartograficzne, statystyczne, encyklopedyczne itp., które były dziełem Chodźki. Obok naukowej Leonard prowadził również działalność wydawniczą, zwłaszcza w zakresie publikowania najważniejszych pozycji polskiej literatury.
Co się tyczy prac samego Chodźki, to zdecydowana większość dzieł jego autorstwa ukazała się po francusku. Na szczególną uwagę zasługuje wkład naszego krajana w promowanie niezafałszowanej wiedzy o Polsce we Francji. To w znacznej mierze dzięki niemu we francuskich encyklopediach i słownikach pojawiały się hasła o sławnych Polakach, a media nad Sekwaną z publikacji Chodźki wiedzę o Polsce.
Dzięki działalności kolekcjonerskiej Leonarda Chodźki udało się ocalić od zapomnienia bardzo wiele cennych dokumentów, które później zasiliły kolekcję Muzeum Narodowego Polskiego w Rappersvilu.
Dodajmy, że przez ostatnich nieco ponad 10 lat życia Chodźko był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Zmarł syn ziemi mołodeczańskiej, polski patriota, przez większość życia działający na emigracji na rzecz odrodzenia się polskiej państwowości – 12 marca 1871 roku we francuskim Poitiers.
Oprac. Emilia Kulklewska na podstawie Polskifr.fr/Wikipedia, na zdjęciu: Leonard Chodźko, fot.: wikimedia oraz jego herb Kościesza, fot.: wikimedia
