Na cmentarzu w Powiewiórce w rejonie świeńciańskim na Wileńszczyźnie spoczęły w sobotę, 14 wreśnia, szczątki Napoleona Ciukszy ps. „Waligóra”, żołnierza Armii Krajowej, walczącego w czasie II wojny światowej na ziemiach, leżących w granicach współczesnej Białorusi w oddziale Antoniego Burzyńskiego „Kmicica” oraz 5. Wileńskiej Brygady AK. Szczątki żołnierza zostały odnalezione i zidentyfikowane przez Instytut Pamięci Narodowej.
Uroczysty pochówek z honorami państwowymi i wojskowymi poprzedziła Msza święta w kościele pw. św. Kazimierza w Powiewiórce.
Uroczystości pogrzebowe Napoleona Ciukszy ps. „Waligóra” – Powiewiórka (Litwa), 14 września 2024. Fot.: dr Agnieszka Wojtkowska (IPN)
Napoleon Ciukszo urodził się w 1913 roku we wsi Bielkiszki, obecnie – dzielnica Ostrowca, centrum rejonu ostrowieckiego w obwodzie grodzieńskim na Białorusi. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych. Od marca 1935 roku odbywał zasadniczą służbę wojskową w 4. kompanii 85. Pułku Strzelców Wileńskich. W czasie II wojny światowej został żołnierzem Armii Krajowej. Już w marcu 1943 roku przyłączył się do pierwszego, stale przebywającego w terenie, oddziału AK Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”. Brał udział w akcjach zbrojnych wymierzonych przeciwko Niemcom oraz w starciach z kolaboracyjnymi formacjami litewskimi i białoruskimi. Gdy oddział powiększył się, „Waligóra” był w grupie zaufanych, doświadczonych żołnierzy tworzących radę przyboczną „Kmicica”.
26 sierpnia 1943 roku w wyniku zdrady doszło do ataku sowieckiego na polską bazę nad jeziorem Narocz. „Waligórze” jako jednemu z nielicznych udało się uniknąć aresztowania. Przyłączył się do 5. Brygady AK mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Kontynuował walkę w plutonie „Zapory”. Ciukszo pełnił tu funkcję dowódcy drużyny, prowadząc liczne akcje przeciwko formacjom niemieckim oraz sowieckiej partyzantce.
Zginął Napoleon Ciukszo w grudniu 1943 roku. Drużyna, którą dowodził, została w nocy wysłana do leśniczówki w zaścianku Sobkiszki, by rozbroić gajowego. W czasie akcji „Waligóra” otrzymał śmiertelny postrzał. Towarzysze broni pochowali go na skraju lasu na terenie majątku Cypliszki.
Tam też Instytut Pamięci Narodowej w 2022 roku odnalazł jego szczątki. Nota identyfikacyjna potwierdzająca identyfikację odnalezionych szczątków została wręczona 1 grudnia 2023 r. w Belwederze.
W piątek 13 września, również na Litwie – w Marcińkańcach w rejonie orańskim, odbył się pogrzeb nieznanego żołnierza Wojska Polskiego.
W uroczystościach pogrzebowych na Litwie wzięli udział m.in. zastępca prezesa IPN dr hab. Krzysztof Szwagrzyk, pełnomocnik ambasadora RP Andrzej Dudziński, I sekretarz – konsul Ambasady RP na Litwie Irmina Szmalec, attaché obrony, wojskowy, morski i lotniczy płk Sławomir Pawlikowski, a także przedstawiciele władz samorządowych Rejonu Święciańskiego, harcerze, kombatanci oraz Polacy mieszkający na Litwie.
Wiceprezes IPN Krzysztof Szwagrzyk powiedział podczas uroczystości:
„Poszukiwanie szczątków Polaków, którzy zostali zamordowani w XX wieku, zginęli z rąk sowieckich, niemieckich, komunistycznych, ukraińskich jest naszym państwowym obowiązkiem. Jest to też nasz ludzki obowiązek odnalezienie tych, którzy do dzisiaj nie mieli swoich grobów i pochowanie ich z honorami”.
Przedstawiciel IPN podkreślił też, iż w pracach poszukiwawczych bezcennym źródłem, z którego bardzo często się korzysta, jest ludzka pamięć, „często już nie osobista, ale przekazywana z pokolenia na pokolenie”.
„To właśnie ludzka pamięć jest dla nas tym podstawowym źródłem wiedzy, gdzie i kogo należy szukać”
– zaznaczył wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej.
Znadniemna.pl za PAP/ipn.gov.pl
