Dzisiaj prezentujemy Państwu kolejny rozdział książki pt. „Grodno” (wyd. 1936 r.), napisanej przez uczniów Kółka Historycznego, działającego przy I Społecznym Gimnazjum Koedukacyjnym w Grodnie.
W trzecim rozdziale autorzy opowiadają o dziejach grodu nad Niemnem w czasach panowania księcia Witolda – najpierw księcia grodzieńskiego, a potem także władcy Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz jego stryjecznego brata Władysława Jagiełły, króla Polski, z którym Witold zawarł umowę, którą dzisiaj nazwalibyśmy „porozumieniem o dobrym sąsiedztwie i strategicznej współpracy”.
III. Grodno za czasów Witolda i Jagiełły
Grodno – stolicą księstwa
W 1384 r. zawarł Witold, syn Kiejstuta, umowę z Jagiełłą, na podstawie której zostaje udzielnym księciem, a Grodno – stolicą księstwa. Od tego czasu Witold tytułuje się księciem, grodzieńskim (dux Grodnensis) i przebywa stale w Grodnie.
Wspólne niebezpieczeństwo, zagrażające obu państwom, Polsce i Litwie, ze strony krzyżackiej, złączyło je trwałym węzłem; Jagiełło przyjął chrzest wraz z całym narodem litewskim, poślubił młodziutką Jadwigę i wstąpił na tron polski (1386 r.). Litwa w myśl układu w Krewie miała być wcielona do Polski. Przeciw utracie samoistności występuje część Litwinów, na których czele staje Witold, wyraziciel litewskiego separatyzmu. Walczy on z Jagiełłą, przywołując na pomoc śmiertelnych wrogów Litwy – krzyżaków. Jednak nieraz Witold dochodził do przekonania, że Litwie trudno opierać się na własnych siłach: stad ugody z Jagiełłą. Wpływała pojednawczo i Jadwiga, która namawiała stryjecznych braci do zgody.
Grodno nieraz było widownia sporów i walk Witolda z Jagiełłą. A więc w 1390 r. Grodno zostaje zdobyte po sześciotygodniowem oblężeniu przez Jagiełłę. W następnym roku Witold zdobywa z powrotem Grodno, połączywszy się sojuszem z Konradem Wallenrodem. W nagrodę za pomoc, okazaną mu w walce z Jagiełłą, Witold pozwolił krzyżakom osiedlić się na zaniemeńskim przedmieściu. Stąd nazwa krzyżacka przedmieścia Neu-Garthena. Niedługo jednak pozostawali krzyżacy w Grodnie.
Po ugodzie z Jagiełłą w 1392 r. w Ostrowie Witold usunął krzyżaków, a zaniemeńskie przedmieście kazał spalić. Ci, mszcząc się, puścili Grodno z dymem, a zdobywszy je po krwawym ataku, część ludności wymordowali, część uprowadzili w niewolę. Widocznie jednak Witold odbudował wkrótce zniszczone zamki i pałac książęcy, bo kiedy w 1398 r. zawarł pokój z krzyżakami, w którym ustępował im Żmudź, przybyło tu wielu panów litewskich i krzyżackich.
W tym samym czasie pożar strawił zamek, w którym mieszkał Witold z żoną; podobno księstwo byliby zginęli, gdyby małpka królowej krzykiem nie przebudziła śpiących.
Jeszcze raz, ale to już ostatni, krzyżacy próbowali zająć Grodno w 1402 r. W 8 lat później zwycięska bitwa pod Grunwaldem na zawsze uwolniła Grodno od niebezpieczeństwa krzyżackiego najazdu.
Obraz Jana Matejki na którym książe Witold i król Władysław Jagiełło modlą się przed bitwą pod Grunwaldem, źródło: Pinterest.com
Kołoża
Historycy rosyjscy utrzymują, że w 1405 r. Witold wyprawiwszy się na Psków i zdobywszy go, uprowadził jeńców z pskowskiego przedmieścia Kołoży i osadził ich w Grodnie przy ujściu rzeczki Horodniczanki do Niemna. Tak podobno powstała grodzieńska Kołoża, której kołożanie pskowscy mieli nadać swoje imię.
Szturm Pskowa przez wojsko Witolda. Ilustracja z rosyjskiej kroniki, źródło: Wikipedia
Osadził też Witold w okolicy Grodna Tatarów głównie nad rzeką Łososianką (około 1396 r.), sprowadzonych z wypraw jako jeńców. Zasłużywszy się krajowi, uzyskali swobody i przywileje szlacheckie. Tatarzy ci zamieszkują do dnia dzisiejszego okolice Grodna. (Największa osada tatarska znajduje się w wsi Kruszyniany, kilka kilometrów od miasta Krynki).
Pierwszy przywilej
Nowy okres w życiu Grodna zaczyna się po bitwie pod Grunwaldem. Miasto niezagrożone teraz przez wroga rozrasta się i rozwija. Już w 1381 r. Jagiełło nadał Grodnu pierwszy przywilej, który jest zaczątkiem późniejszego samorządu: mieszkańcy zostali zwolnieni od pewnych obowiązków na rzecz króla.
Pierwsze kościoły
Witold nie ustaje w zabiegach o rozbudowę i ozdobienie Grodna: zostają zbudowane kościoły: Farny (dzisiejszy garnizonowy) i św. Mikołaja, który stał na miejscu lub w pobliżu dzisiejszego pałacu prawosławnego biskupa na ul. Grandzickiej, a zniszczony został podczas najazdu Moskali w 1655 r. Wybudował też Witold na ruinach zamku Witenesa potężny zamek, który Batory przebudował na mieszkalny.
Zabytki z czasów Witolda
Do dnia dzisiejszego z czasów Witolda pozostała część muru obwodowego, baszty czworobocznej (od strony Niemna) i kazamatów, wzniesionych z gotyckiej cegły.
Drewniany pomnik księcia Witolda w Grodnie, na Wzgórzu Zamkowym nad Niemnem, fot.: turystykakulturowa.eu
Grodno – siedzibą powiatu
Po unji horodelskiej (1413 r.), kiedy na Litwie zostały utworzone województwa wileńskie i trockie, Grodno przestało być stolicą udzielnego księstwa, stając się siedzibą powiatu, wschodzącego w skład trockiego województwa; jednak Witold nadal chętnie przebywał w Grodnie. W latach 1414, 1416, 1418 i 1425 Grodno gości Jagiełłę, który załatwia tu ważne sprawy państwowe, a jednocześnie znajduje swą ulubioną rozrywkę, polując w puszczach grodzieńskich.
Po śmierci Witolda w 1430 r. następca jego na tronie wielkoksiążęcym Świdrygiełło również często przebywał w Grodnie, jak świadczą umowy i pisma jego publiczne, stąd datowane. Świdrygiełło myślał o zerwaniu połączenia z Polską, a oparłszy się na bojarach ruskich wyznania prawosławnego, wypowiedział posłuszeństwo Jagielle. W Grodnie starał się o zawarcie sojuszu z krzyżakami. Jednak katoliccy bojarowie litewscy, niezadowoleni ze Świdrygiełły, uknuli spisek przeciw niemu, strącili go z tronu wielkoksiążęcego, a na jego miejsce wynieśli Zygmunta Kiejstutowicza.
„Unja grodzieńska” 1432 r.
T.zw. „unją grodzieńską” z 1432 r. przyznano Zygmuntowi stanowisko monarsze, Litwie – odrębność państwową, a równocześnie wydano przywilej, którym zrównani w prawach bojarów schizmatyckich z bojarami katolickimi. Zygmunt Kiejstutowicz zginął wkrótce zamordowany przez spiskowców w 1440 r., a wielkim księciem litewskim został drugi syn Jagiełły, Kazimierz Jagiellończyk.
CDN.
Poprzednie odcinki cyklu są TUTAJ (początek) i TUTAJ (cz.II)
Znadniemna.pl
