Rosyjscy urzędnicy pozbywali się wszystkiego, co uważali za „katolickie” i „polskie”- archiwalne świadectwo z Grodna.
Narodowe Archiwum Historyczne w Grodnie opublikowało dokument z wykazem nazw ulic, placów, alejek i mostów Grodna, którym w 1864 roku nadano nowe nazwy.
Radykalne zmiany w toponimii grodu nad Niemnem planowano przeprowadzić bezpośrednio po stłumieniu Powstania Styczniowego w celu rusyfikacji regionu, postrzeganego przez władze carskie, jako polski, a więc – wrogi i potencjalnie groźny dla imperium.
W dniu 24 lutego 1864 roku Zarząd Gubernatora Grodzieńskiego wysłuchał sprawozdanie komendanta policji grodzieńskiej Wasyla Zmiejewa w sprawie nazewnictwa ulic miasta. Zmiejew oczywiście nie miał żadnych powiązań, ani rodzinnych, ani jakichkolwiek innych z Grodnem – pochodził z rosyjskiego Uglicza, w którym służył jego ojciec. Jeszcze przed powstaniem, w 1861 roku, Zmiejew zakazał śpiewania w mieście pieśni patriotycznych i wszelkich demonstracji polskości. W kluczowych punktach miasta rozmieścił warty wojskowe, a następnie wprowadził w Grodnie i w całej Guberni Grodzieńskiej stan wojenny.
Lokalne nazwy były Zmiejewowi obce, a często po prostu niezrozumiałe.
Wykaz nowych nazw toponimicznych Grodna, proponowany przez komendanta policji Wasyla Zmiejewowa, fot.: Narodowe Archiwum Historyczne w Grodnie
Komendant zorientował się, że niektóre ulice w Grodnie w ogóle nie mają nazw, a inne „są nieodpowiednie”, więc sporządził listę z nowymi nazwami, którą przedłożył do zatwierdzenia zarządowi guberni.
Zarząd gubernialny całkowicie przychylił się do propozycji komendanta policji i natychmiast nakazał przesłanie propozycji do grodzieńskiego magistratu. Ten ostatni zobowiązano do natychmiastowego przygotowania blaszanych tabliczek z nowymi nazwami ulic, pomalowanych farbą olejną w kolorze niebieskim z białymi napisami, które następnie właściciele domów musieli na własny koszt zawieszać na rogach ulic. Pieniędzy nie szczędzono: na tę sprawę wydano 3253 rubli 90 kopiejek. Przy okazji przemianowania władze rosyjskie wprowadziły w Grodnie i okolicy także parzystą i nieparzystą numerację domów.
Zmiany objęły całe miasto. Opublikowany przez Archiwum Historyczne spis ulic, placów, alei i mostów obejmuje 65 pozycji, z czego aż 45 otrzymało nowe nazwy.
Najbardziej ucierpiały nazwy związane z klasztorami zakonów katolickich, które władze rosyjskie zlikwidowały jeszcze po powstaniu listopadowym z lat 1830-1831.
Wykaz nowych nazw toponimicznych Grodna, proponowany przez komendanta policji Wasyla Zmiejewowa, fot.: Narodowe Archiwum Historyczne w Grodnie
W ten sposób historyczną nazwę ulicy Dominikańskiej zastąpiła Soborna, Wielka Aleja Dominikańska, która przebiegała w pobliżu gimnazjum, stała się Kołokolną (Dzwonową), Małą Aleję Dominikańską przemianowano na Chlebną, Bernardyńska stała się Mieszczańską, Brygidzka – Kupiecką, Brygidzka w pobliżu warsztatu stała się Masterskoj (Warsztatową), ulicę w pobliżu poczty nazwano Pocztową, ulica Bonifraterską przemianowano na Tatarską, zaułek Bernardyński stał się Malarny, Jurydykę (osadę) Franciszkańską zastąpiła Kazacka, a most Brygidzki stał się Czugunny (Żeliwny).
Pozbyto się także nazw, związanych z historycznym rozwojem miasta. Zaułek Podzamkowy zamienił się w Bolnicznyj (Szpitalny). Ulicę Cmentarną zastąpiono Krzywą, Horodnicka stała się Pałatna (Izbowa), Rozkoszna stała się Ogrodową, Bosniacka – Bolniczną (Szpitalną) itd.
Wykaz nowych nazw toponimicznych Grodna, proponowany przez komendanta policji Wasyla Zmiejewowa, fot.: Narodowe Archiwum Historyczne w Grodnie
Zdarzały się też dziwne przemianowania z trudem poddające się logicznemu wytłumaczeniu. Na przykład, zaułek Łozowicki ni stąd ni zowąd zrobił się Gorochowyj (Grochowy). Ulica Podsadna stała się Ogorodnaja (Ogródkowa). Część nazw pozostawiono, korygując ich polskie brzmienie: Podgórna stała się Podgorną, Polną zastąpiono Polewoj, Kalużańską – Kałażanską.
Zmiany te pozbawiły toponimię urbanistyczną Grodna jej indywidualności i niepowtarzalności. W rosyjskim brzmieniu nazwy ulic przetrwały aż do zajęcia miasta przez wojska niemieckie w 1915 roku.
Nowe polskie nazwy, wprowadzone do toponimii Grodna w okresie międzywojennym, zostały po 17 września 1939 roku i przyłączeniu Zachodniej Białorusi do BSRR zastąpione ideologicznymi nazwami sowieckimi, jeszcze bardziej oderwanymi od historii miasta niż te z 1864 roku.
33 lata po upadku ZSRR sowieckie nazwy ulic wciąż obowiązują w Grodnie. Władzom miasta brakuje pieniędzy i woli politycznej, aby przywrócić ulicom, zaułkom i placom miasta ich historyczne nazwy chociażby na grodzieńskiej starówce.
Znadniemna.pl na podstawie publikacji na stronie Narodowego Archiwum Historycznego w Grodnie oraz Nashaniva.com, fot.: Wikipedia.org
