99 lat temu zmarła jedna z zapomnianych, a jednak istotnych postaci w historii muzyki – Konstanty Antoni Gorski. Był on kompozytorem, skrzypkiem, pedagogiem, dyrygentem, działaczem społecznym oraz twórcą wielu oper i utworów instrumentalnych.
Konstanty Antoni Gorski to artysta, o którym wybitny muzykolog Edward Wrocki napisał, że był „jedną z tych mrówek, co będąc na obczyźnie od dziesiątków lat rzeczywiście «restytuowali» Polskę”, choć niemal całe dorosłe życie spędził w Imperium Rosyjskim, to jednak natychmiast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do Ojczyzny, by po pięciu latach skromnie zejść ze sceny życia i muzyki.
Konstanty Gorski urodził się 13 czerwca 1859 roku w rodzinie Cypriana i Emilii z Szyrwińskich, mieszkających wówczas w Lidzie w guberni wileńskiej. Lida, a właściwie nieodległy majątek Nadrzecze stał się dla przyszłego kompozytora krajem lat dziecinnych. Z tego okresu autor „Margiera” zachował w pamięci urok i wyjątkowość tych stron. Wiele lat po opuszczeniu rodzinnego domu, w przepięknej kompozycji „Souvenir de Nadrzecze”, Konstanty Gorski wyraził wszystkie swoje uczucia do tego wyjątkowego miejsca.
Wykształcenie muzyczne
Dom rodzinny i atmosfera w nim panująca, wywarły wielki wpływ na przyszłość kompozytora. Cyprian Gorski dbał o to, by wszystkie jego dzieci otrzymały staranne wykształcenie muzyczne. Dlatego cała rodzina Gorskich muzykowała. Jan, starszy brat Konstantego, grał na wiolonczeli. W przyszłości z sukcesami koncertował między innymi w Ameryce, a także wspólnie z Konstantym w Rosji. Ich siostra Jadwiga wykonywała partie fortepianowe. Jednak najbardziej utalentowany okazał się Konstanty.
Nasz bohater naukę rozpoczął w Grodnie, a następnie przeniósł się do Pierwszego Gimnazjum Filologicznego w Wilnie, po ukończeniu którego rodzice posłali go do Warszawy, by tam pod okiem znakomitego skrzypka Apolinarego Kątskiego, ucznia Niccolò Paganiniego i dyrektora założonego przez siebie Instytutu Muzycznego, kształcił swój warsztat muzyczny. Niestety Apolinary Kątski wkrótce zmarł.
Dwudziestoletni Gorski nie był zainteresowany w pozyskaniu umiejętności muzycznych u innych nauczycieli warszawskich, więc po dalszą naukę udał się do stolicy Imperium Rosyjskiego. Tam rozpoczął studia w Petersburskim Konserwatorium w klasie skrzypiec, prowadzonej wówczas przez Leopolda Auera, węgierskiego skrzypka i pedagoga, twórcy tak zwanej rosyjskiej szkoły skrzypcowej, który objął tę posadę po Henryku Wieniawskim. O talencie i pracowitości przyszłego autora „Margiera” niech zaświadczy fakt, że zakończył on tę uczelnię w ciągu zaledwie dwóch lat, otrzymując wyróżnienie w postaci wielkiego srebrnego medalu. Wcześniej taką nagrodę otrzymał między innymi Piotr Czajkowski.
Konserwatorium Petersburskie pozwoliło Gorskiemu nie tylko rozwinąć wirtuozerię gry na skrzypcach, ale także uzyskać gruntowne wykształcenie kompozytorskie, dzięki kursowi kompozycji i instrumentacji, który ukończył w 1882 roku w klasie największego ówczesnego autorytetu muzycznego Rosji, Nikołaja Rimskiego-Korsakowa.
Lata nauki u najwybitniejszych pedagogów zaowocowały wszechstronnością Gorskiego. Solidne przygotowanie i niewątpliwy talent pozwalały mu na wirtuozowskie wykonywanie partii solowych na skrzypcach, ale także spełnianie obowiązków koncertmistrza w orkiestrach symfonicznych, często także roli dyrygenta. Niewątpliwy talent pedagogiczny sprawił, że dyrektorzy szkół muzycznych, które powstawały z inicjatywy Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego, zabiegali o Gorskiego profesora tym cenniejszego, że potrafił łączyć karierę skrzypka z obowiązkami nauczyciela. Pierwszą własną klasę skrzypiec Gorski poprowadził w Oddziale Imperatorskiego Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego w Penzie, a następnie przeniósł się do Tyflisu.
Poznanie mistrza Czajkowskiego
Lata spędzone w stolicy Gruzji, znajdującej się wówczas pod rosyjskim panowaniem, zaowocowały nie tylko pierwszymi kompozycjami. Przyniosły także bardzo ważne wydarzenie w życiu artysty. Właśnie w tym mieście Konstanty Gorski poznał Piotra Czajkowskiego. Nie ma informacji, czy niespełna trzydziestoletni Gorski odważył się pokazać mistrzowi swoje kompozycje. Nadużyciem byłoby również stwierdzenie, że Piotr Czajkowski polecił młodego kompozytora niemieckiemu wydawcy, u którego sam publikował swoje utwory. Wiadomo jedynie, że Gorski jako skrzypek zrobił na Czajkowskim olbrzymie wrażenie, o czym dowiadujemy się między innymi z korespondencji prowadzonej przez Czajkowskiego z Michaiłem Ippolitowem-Iwanowem, rosyjskim kompozytorem i dyrygentem.
W 1890 roku, po ośmioletniej podróży po Rosji i Gruzji, przez Penzę, Tyflis i Saratów Konstanty Gorski przybył do Charkowa, by zostać w tym mieście na najbliższe dwadzieścia dziewięć lat. Ten okres w życiu kompozytora to czas aktywnej działalności pedagogicznej w Konserwatorium Charkowskim, to zaangażowanie na niwie społecznej, a przede wszystkim praca na stanowisku dyrygenta orkiestry symfonicznej i występy uwielbianego przez publiczność skrzypka.
Współpraca z kościołem
Jako starosta parafii rzymsko-katolickiej w Charkowie, założyciel i dyrygent Chóru Polskiego i Kościelnego, o nasz bohater organizował spotkania i koncerty dobroczynne, z których dochody przeznaczane były na pomoc dla potrzebujących rodaków. Podczas organizowanych przez Konstantego Gorskiego koncertów wykonywano nie tylko znane utwory wybitnych kompozytorów, ale także kompozycje samego Gorskiego do tekstów religijnych: „Ave Maria”, „Salve Regina”, msze es-dur i a-moll i przepiękną prawosławną pieśń żałobną na chór a cappella pt. „Зряще мя безгласна” – ewenement w twórczości tego kompozytora, świadczący jednak o jego wielkim talencie muzycznym.
Gorliwy patriota
Konstanty Gorski był nie tylko żarliwym katolikiem, czego dawał wyraz w swoich kompozycjach religijnych, ale także gorliwym polskim patriotą. Wśród jego utworów przeważają pieśni do tekstów polskich poetów: Marii Konopnickiej, Władysława Syrokomli, Zdzisława Dębickiego i innych, a także większe kompozycje jak poematy symfoniczne: „Na Olimpie” według noweli Henryka Sienkiewicza, „Zaczarowane koło” według baśni Lucjana Rydla, i opera „Margier” według poematu Władysława Syrokomli.
Podsumowanie okresu charkowskiego
W 1915 roku Konstanty Gorski obchodził jubileusz swojej działalności artystycznej i pedagogicznej. Wielki koncert kwartetu Gorskiego w nowym składzie: jubilat – pierwsze skrzypce, Wacław Bieganowski – drugie skrzypce, Stanisław Pichor, profesor Filharmonii Krakowskiej – altówka, Julian Sirnyszewski, koncertmistrz orkiestry symfonicznej w Kijowie – wiolonczela, miał bardzo uroczysty charakter. Recenzje, jakie ukazały się w prasie charkowskiej mogłyby być podsumowaniem całego charkowskiego okresu życia kompozytora.
Niepodległość Polski
Zmiany polityczne i ekonomiczne na Ukrainie i w Charkowie, a głównie wybuch rewolucji październikowej w Petersburgu w 1917 roku, w znaczący sposób wpłynęły na życie Konstantego Gorskiego. Nie bez znaczenia było też ogłoszenie przez Polskę niepodległości. Już w lutym 1919 roku Konstanty Gorski wrócił do wolnej ojczyzny. Przeniósł się do Warszawy gdzie pracował jako taper w kinach „Colosseum” i „Wodewil”, a następnie do Poznania, gdzie zajął posadę koncertmistrza orkiestry Teatru Wielkiego, którą zajmował do końca życia. Umarł 31 maja 1924 roku w Poznaniu.
Tablica pamiątkowa (autor: Krzysztof Jakubik), odsłonięta 23.05.2009 roku na domu przy ulicy Niegolewskich 24 w Poznaniu, w którym K.Gorski mieszkał w latach 1922–1924/ Fot.: wikipedia.org
Uznanie po śmierci
Już po śmierci kompozytora, na deskach opery poznańskiej w 1927 roku, wystawiono jego operę „Margier”. W okresie międzywojennym wykonane były również inne jego utwory, między innymi „Missa Solemnis Es-dur” przez Koło Śpiewu im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, poemat symfoniczny „Zaczarowane koło” i Fantazja organowa f-moll. Tę ostatnią po raz pierwszy wykonał w 1920 roku Antoni Karnaszewski w Filharmonii Warszawskiej, a trzy lata później, w czasie obchodów kopernikowskich na Uniwersytecie Poznańskim, Feliks Nowowiejski. Fantazja organowa Konstantego Gorskiego wykonywana jest do dziś z niesłabnącym powodzeniem, a przez specjalistów jest uważana za jeden z najlepszych utworów w polskiej późnoromantycznej literaturze organowej, „godny, a może nawet przewyższający najlepsze dzieła Mieczysława Surzyńskiego i Feliksa Nowowiejskiego”.
W 2009 roku z inicjatywy Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Charkowie obchodzona była 150. rocznica urodzin 85. rocznicy śmierci Konstantego Gorskiego. Dzięki staraniom polskiej placówki konsularnej w Charkowie i przy współpracy z Charkowskim Uniwersytetem Sztuk im. I. Kotlareskiego, oraz zawdzięczając współpracy między Charkowską Filharmonią Obwodową, a władzami Poznania oraz zaangażowaniu Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Polska-Ukraina” w Poznaniu i Konsulatu Honorowego Ukrainy w Poznaniu, a także Fundacji „Muzyka Cerkiewna” w Hajnówce, udało się przygotować uroczyste obchody, rocznicowe, poświęcone wybitnemu muzykowi, w Charkowie, Poznaniu i Białymstoku.
Znadniemna.pl/ Edward Wrocki, Konstanty Gorski. Życie i działalność 1859-1924/polish-kharkiv.com.ua/Fot.: Fotografia portretowa Konstantego Gorskiego wykonana przez Alfreda Fedeckiego, zródło: Wikimedia Commons
