Rok temu, 3 maja 2022 roku, zmarł wybitny radziecki i białoruski naukowiec i polityk polskiego pochodzenia, doktor nauk fizyczno-matematycznych, członek korespondent Narodowej Akademii Nauk Białorusi Stanisław Szuszkiewicz.
Śp. Stanisław Szuszkiewicz w latach 1991–1994 był przewodniczącym Rady Najwyższej Białoruskiej SRR, potem – Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji. Pełniąc funkcję przewodniczącego parlamentu, od chwili ogłoszenia niepodległości Białorusi aż do dymisji ze stanowiska przewodniczącego Rady Najwyższej był głową państwa i przywódcą niepodległej Białorusi.
Polityk był synem pisarki polskiej narodowości Heleny Romanowskiej i represjonowanego przez władze ZSRR białoruskiego poety Stanisława Szuszkiewicza. Oboje rodzice pochodzili ze zbiedniałej szlachty. Według słów Stanisława Szuszkiewicza, stan szlachecki jego dziadka ze strony matki był mu nieznany do 1997 roku, kiedy odnalazło się carskie poświadczenie jego „dziedzicznej godności szlacheckiej”. Matka przyszłego przywódcy państwa pracowała w radiu, w swojej pracy i twórczości posługiwała się wyłącznie językami białoruskim i polskim. Pod koniec 1936 roku ojciec dwuletniego Stasia został aresztowany jako „wróg narodu”. Zaraz potem matka straciła pracę w Komitecie Radiowym, została usunięta ze Związku Pisarzy ZSRR i z Komsomołu oraz pozbawiona możliwości pracy jako pisarka. W 1954 roku mąż Heleny Romanowskiej został zrehabilitowany, a w 1956 roku wrócił z Syberii do Mińska.
Polskość odgrywała ważną rolę w rodzinie Szuszkiewiczów. Siostra Stanisława Irena wspomina: „W domu mówiliśmy po polsku. Babcia zawsze dawała jedyną polską książkę jaką miała – modlitewnik. Babcia ze wszystkimi swoimi przyjaciółkami rozmawiała wyłącznie po polsku. Na Kalwarię (Mińsk) jeździliśmy na grób dziadka (Ludwika Romanowskiego).”
Podczas wojny rodzina Szuszkiewiczów ukrywała sąsiedzkiego chłopca żydowskiego pochodzenia, co groziło śmiercią. Głównym wspomnieniem Stanisława Szuszkiewicza o dzieciństwie był głód, dlatego polityk nie znosił, jeśli ktoś pozostawiał jedzenie na talerzu po ukończeniu posiłku. Po katastrofie w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej Stanisław Szuszkiewicz, jako uczony fizyk zasiadał w państwowej komisji, która miała zbadać następstwa katastrofy. Z jego udziału w tej pracy jednak wkrótce zrezygnowano, ponieważ uczony nie zgadzał się z fałszywym raportem komisji.
Wielu naukowców i polityków świadczy, że gdyby zamiast Stanisława Szuszkiewicza u sterów parlamentu stał inny człowiek, to historycznych wydarzeń 1991 roku mogłoby i nie być. W 2007 roku Stanisław Szuszkiewicz, jako twórca białoruskiej państwowości, został przez Lecha Wałęsę nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla.
Historyk Mikołaj Iwanow uważa, że gdyby Stanisław Szuszkiewicz nie zrobił nic oprócz likwidacji Związku Radzieckiego, to i tak zostałby wybitną postacią historyczną. – Łukaszenka nie pozwolił pochować tego wielkiego człowieka jako działacza państwowego, choć jest on ojcem niepodległości Białorusi. Wierzę, że przyjdzie czas, kiedy w Mińsku pojawi się ulica imienia Stanisława Szuszkiewicza, i stanie jego pomnik” – uważa historyk
Ci, którzy znali Stanisława Szuszkiewicza, podkreślają, że był bardzo szczerym, skromnym i ciepłym człowiekiem.
Mieszkał w bloku nazywanym „uniwersyteckim”, bo został wybudowany dla wykładowców Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego,. Ten blok stał obok mojego domu. Spotykałam go w spożywczym, w komunikacji miejskiej, nawet kiedy już był głową państwa. Dla mnie na zawsze pozostanie ideałem polityka, nauczyciela, mężczyzny. I nie tylko dla mnie.
Pożegnanie z tym wybitnym człowiekiem odbyło się 6-7 maja 2022 r. w Mińsku w Katedrze NMP. Został pochowany na cmentarzu Północnym pod biało-czerwono-białą flagą.
Marta Tyszkiewicz, na zdjęciu: Stanisław Szuszkiewicz, fot.: Viktor Drachev/TASS
