Napoleon Orda był człowiekiem renesansu. Muzyk i kompozytor, w którego dorobku są nie tylko kompozycje fortepianowe, lecz także ważne opracowania poświęcone teorii muzyki. Prawdziwą pasją Napoleona Ordy, która przyniosła mu najszerszą – przede wszystkim pośmiertną – sławę było jednak rysownictwo. To dzięki niemu pozostawił po sobie ponad tysiąc rysunków i akwarel, stanowiących bezcenne świadectwo obecności polskiej kultury i dziedzictwa na terenie wszystkich trzech zaborów.
Artysta z dokładnością niemalże fotograficzną utrwalał na rysunkach wygląd nieistniejących już w większości zamków, dworów, pałaców, kościołów i innych miejsc, które odnajdywał na terenie trzech zaborów. Były one materialnym świadectwem obecności kultury polskiej, na terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, rozdartej przez chciwych i pazernych sąsiadów ze Wschodu, Zachodu i Południa.
Wedle niektórych źródeł ród Napoleona Ordy wywodził się od samego założyciela Imperium Mongolskiego – Czyngis-chana, jednego z największych wodzów i wojowników wszechczasów. Daleki potomek mongolskiego wodza nie był już jednak ani żądny władzy, ani zaborczy. Przyjaźnił się ze współczesnymi sobie geniuszami muzyki, literatury i sztuki, m.in. Chopinem, Lisztem, Moniuszką i Mickiewiczem, starając się, jeśli nie dorównać im w twórczych osiągnięciach, to przynajmniej nie uchodzić za ignoranta.
Twórczość plastyczna Napoleona Ordy wyróżnia tym, że artysta nie stosował się do obowiązującego wówczas kanonu piękna, wymagającego upiększania utrwalanej natury. Wręcz przeciwnie, koncentrował się na malarskiej prawdzie i nie pomijał żadnych detali szpecących architekturę, przenoszoną na płótno bądź papier.
Utrwalając ten czy inny zakątek Rzeczypospolitej, rysownik zwracał uwagę nie tylko na malowniczość portretowanych miejsc, ale przede wszystkim na znaczenie malowanych motywów, stąd w jego dorobku jest wiele widoków miejsc ważnych dla Polaków ze względów historycznych lub patriotycznych.
Napoleon Orda, który żył i tworzył w okresie, kiedy Polski nie było na mapie Europy, należy do grona najciekawszych indywidualności polskiej sztuki XIX wieku. Artysta pozostawił ogromny dorobek – ponad 1000 rysunków i akwarel ukazujących widoki miejsc, które w latach 1840–1880 odwiedził podczas artystycznych podróży, najpierw po Francji, Nadrenii, Hiszpanii i Portugalii, potem po guberni grodzieńskiej, wołyńskiej, mińskiej, kowieńskiej, witebskiej, wileńskiej i mohylewskiej, a także Wielkim Księstwie Poznańskim, Prusach Zachodnich i Galicji. Dwieście sześćdziesiąt z tych prac ukazało się w Albumie widoków historycznych Polski wydanym w ośmiu seriach w latach 1873–1883.
Prace Napoleona Ordy wciąż są (często jedynym) źródłem inspiracji dla renowatorów zabytków, stanowiących polskie dziedzictwo architektoniczne i kulturowe, należące współcześnie do krajów powstałych na terenach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów: Ukrainy, Białorusi oraz Litwy. Nie przypadkowo narody wszystkich tych państw pielęgnują pamięć o wybitnym rysowniku i korzystają z każdej okazji, aby podkreślić jego związki a nawet przynależność do swojej narodowej wspólnoty.
Napoleon Orda zmarł 26 kwietnia 1883 roku w Warszawie. Ale jego szczątki spoczęły na terenie współczesnej Białorusi – na rodzinnym dla artysty Polesiu. Został pochowany w Janowie koło Kobrynia. W miejscowym kościele znajduje się własnoręcznie wykonany przez Ordę krzyż. Został on odnaleziony w 1995 roku w podziemiach katedry pińskiej.
Cmentarz w Janowie, będący miejscem ostatniego spoczynku artysty, został doszczętnie zniszczony po 1980 roku podczas budowy miejscowej szkoły. O miejscu pochówku jednego z najwybitniejszych synów tej ziemi przypomina współcześnie jedynie stara morwa. Górna połowa zniszczonej przez sowieckich budowniczych płyty nagrobnej jest obecnie przechowywana w Muzeum Polesia w Pińsku. Wybitnego syna ziemi poleskiej upamiętniono, stawiając w 1997 roku na rynku w Janowie pomnik artysty autorstwa Igora Gołubiewa. Rzeźba przedstawia Naopleona Ordę, siedzącego na pniu drzewa ze szkicownikiem. Ponadto na rozstaju dróg do rodzinnych dla Ordy Worocewicz stanął kamień z płaskorzeźbioną lirą i paletą.
Znadniemna.pl, portret Napoleona Ordy, źródło: pl.wikiquote.org
