Dziś mija 220. rocznica urodzin Eustachego Januszkiewicza – pisarza, wydawcy i księgarza, który stał się jednym z filarów Wielkiej Emigracji. Jego życie było splecione z historią powstania listopadowego, a działalność w Paryżu uczyniła go jednym z najważniejszych organizatorów polskiego życia kulturalnego poza granicami kraju.
Młodość i edukacja
Eustachy Januszkiewicz urodził się 26 listopada 1805 roku na Mińszczyźnie – w folwarku Prusy, niedaleko Słucka. Studiował prawo na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie zetknął się z kręgiem młodych intelektualistów, którzy później odegrali kluczową rolę w polskim życiu narodowym.
Już w młodości Eustachy interesował się literaturą i historią, czego owocem była jego pierwsza publikacja pt. „Stan nauk i literatury we Francji za panowania Ludwika XIV-go” (1825).
Wybuch powstania listopadowego w 1830 roku skierował losy młodego człowieka ku działalności politycznej. Niebawem został emisariuszem Centralnego Wileńskiego Komitetu Powstańczego, a następnie – adiutantem generała Samuela Różyckiego. Klęska insurekcji zmusiła naszego bohatera do emigracji, która na zawsze związała jego życie z Paryżem.
Wydawca i księgarz w Paryżu
Po przybyciu do Francji Januszkiewicz założył w Paryżu Księgarnię i Drukarnię Polską – pierwszą tego typu instytucję we Francji. Dzięki księgarni i drukarni, polscy emigranci mieli dostęp do książek i czasopism w ojczystym języku. Januszkiewicz wydawał m.in. „Pielgrzyma Polskiego” i „Młodą Polskę”, które stały się ważnymi organami polskiej opinii na emigracji.
Seweryn Goszczyński pisał o Januszkiewiczu w liście z 1839 roku: „Poznałem tam znowu dwie ilustracje emigracyjne: Wrotnowskiego i Januszkiewicza. Pierwszy wymuskany, jak jego styl, drugi prosty, ale pełen energii”. Ta opinia dobrze oddaje charakter naszego bohatera – mniej efektowny w formie, lecz niezwykle skuteczny w działaniu.
Organizator życia emigracyjnego
Eustachy Januszkiewicz był współzałożycielem emigracyjnego Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, do którego rekomendował Adama Mickiewicza. Od 1856 roku działał w Komitecie Wydawniczym Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Jego aktywność obejmowała także działalność charytatywną – po śmierci Adama Mickiewicza wspierał, na przykład, Fundację na rzecz osieroconych dzieci Wieszcza.
Feliks Wrotnowski w listach do Januszkiewicza podkreślał jego rolę jako organizatora i opiekuna emigrantów: „Twoja księgarnia jest dla nas jak dom, w którym odnajdujemy ojczyznę”. To świadectwo pokazuje, że działalność Januszkiewicza miała nie tylko wymiar praktyczny, ale także emocjonalny – dawała uchodźcom poczucie wspólnoty.
Śmierć i pamięć
Zmarł Eustachy Januszkiewicz – pionier polskiej sprawy wydawniczej na emigracji – 27 sierpnia 1874 roku w Paryżu. Choć najbardziej znany jest jako wydawca, pozostawił po sobie także własne dzieła literackie i pamiętniki. Opisywał w nich zarówno życie codzienne emigracji, jak też swoje refleksje nad losem Polski. Wspomnienia naszego krajana są dziś cennym źródłem dla historyków badających Wielką Emigrację.
Opr. Walery Kowalewski, portret Eustachego Januszkiewicza, źródło: X.com/ZenekKwiatkows1
