468 lat temu urodził się Lew Sapieha – mąż stanu i wojskowy, Kanclerz wielki i Hetman Wielkiego Księstwa Litewskiego, dyplomata, myśliciel. Jeden z głównych twórców trzeciego Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego (1588) – wybitnego pomnika myśli prawnej i politycznej, w istocie pierwszej konstytucji w Europie.
Lew Sapieha urodził się 4 kwietnia 1557 roku w majątku Ostrowno, dzisiaj w rejonie bieszenkowickim obwodu witebskiego. Lew Sapieha był synem podstarościego orszańskiego. Chłopak we wczesnym dzieciństwie został oddany na dwór Mikołaja Radziwiłła „Czarnego” w Nieświeżu, gdzie w wieku 7 lat podjął naukę w prywatnej szkole. Tutaj otrzymał gruntowną wiedzę z zakresu filozofii, literatury i teologii od wybitnych nauczycieli krajów europejskich nauczył się języka polskiego, niemieckiego, łaciny i greki. Po śmierci „Czarnego”, młody człowiek trafił na dwór jego brata Mikołaja Radziwiłła „Rudego”, zagorzałego kalwinisty. Wyznawca protestantyzmu w 1570 roku postanowił wysłać najmłodszych przedstawicieli rodu na protestancki uniwersytet w Lipsku. Radziwiłłowskiej młodzieży towarzyszył podczas nauki w Lipsku Lew Sapieha. Do ojczyzny wykształcony młodzian powrócił trzy lata później, w 1573 roku.
Kariera polityczna
Lew Sapieha rozpoczynał służbę od najniższych szczebli hierarchii państwowej. Po powrocie w rodzinne strony pracował jako pisarz w lokalnej kancelarii grodzkiej – skromne początki kariery były później wyśmiewane przez jej przeciwników. Nieco później został podstarościm orszańskim. Przełom w jego karierze politycznej przypadł na lata panowania Stefana Batorego. W 1579 roku Sapieha, dzięki wstawiennictwu Radziwiłłów, został przyjęty do kancelarii królewskiej. Władca zachwycony jego talentami nominował młodego Lwa Sapiehę na urząd pisarza litewskiego. Sapiehy nie satysfakcjonowały jednak wyłącznie funkcje urzędnicze i dworskie. Jeszcze w 1582 roku został wybrany na marszałka izby poselskiej.
Pomimo zawarcia rozejmu z Moskwą między oboma krajami trwały spory terytorialne. W 1584 roku Sapieha obiecał uregulować problem. W tym celu udał się do Moskwy, gdzie dowiedział się o niedawnej śmierci cara Iwana Groźnego.
Po uświadomieniu tego faktu Sapieha odniósł wrażenie zupełnego nieprzygotowania Moskwy do wojny. Namawiał króla do ataku. Na dworze rozważano tymczasem pomysł wysłania poselstwa, które zaproponowałoby bojarom detronizację Fiodora i unię personalną poprzez koronację Batorego na cara. Mimo nieufności bojarów Lew Sapieha nawiązał kontakty z rosyjską opozycją, która mogłaby dopomóc Rzeczypospolitej w obaleniu Fiodora. Niechęć polskich elit politycznych do podjęcia ryzyka wojny na wschodzie doprowadziła jedynie do potwierdzenia rozejmu i wymiany jeńców. Stefan Batory i jego najbliższe otoczenie nigdy nie zrezygnował z ambitnych planów podporządkowania całego państwa moskiewskiego.
Uchwalenie trzeciego Statutu WKL
W 1587 roku zmarł Stefan Batory. W Rzeczypospolitej rozpoczęło się bezkrólewie i Lew Sapieha zaczął wykazywać się dużą aktywnością w działalności politycznej.
Na tron Rzeczypospolitej ubiegało się wówczas troje kandydatów: Szwedzki Królewicz Zygmunt Waza, austriacki arcyksiążę Maksymilian oraz władca Moskiewski król Fiodor Iwanowicz, którego na początku poparł Lew Sapieha.
Kandydaturę Fiodora Iwanowicza Lew Sapieha, zręcznie wykorzystał do uchwalenia w 1588 roku trzeciego Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL). Dokument ten zawierał klauzule, które ustanawiały niemal całkowitą niezależność Litwy od Polski, co naturalnie nie odpowiadało polskim magnatom.
Lew Sapieha obiecał więc iż zrezygnuje z poparcia Fiodora Iwanowicza, jeśli polska szlachta, na sejmie, uchwali Statut. Strach szlachty przed moskiewskim carem okazał się silniejszy i trzeci Statutu WKL został zatwierdzony.
Aby zaczął obowiązywać trzeba było jeszcze uzyskać podpis króla Rzeczypospolitej. Lew Sapieha umiejętnie sobie poradził także z tym zadaniem, stając się współtwórcą dokumentu, będącego de facto pierwszą Konstytucją w ówczesnej Europie i w świecie.
Wybitny mąż stanu
Dalsza kariera wpływowego urzędnika rozwijała się dynamicznie. Mianowany jeszcze za Stefana Batorego podkanclerzem WKL, przez Zygmunta Wazę został mianowany kanclerzem wielkim Wielkiego Księstwa Litewskiego (od 1589 do 1623 roku.).
Od 1621 roku wielki kanclerz pełnił także funkcję wojewody wileńskiego, a w 1625 roku został hetmanem wielkim WKL.
Lew Sapieha był jedną z najbogatszych i najbardziej wpływowych osób w Wielkim Księstwie Litewskim. Niemal do końca życia pozostał aktywny politycznie, także na polach bitew w Inflantach.
Będąc wybitnym mężem stanu Sapieha nie zapominał o zapewnieniu pomyślnej przyszłości swojej rodzinie. Większość jego krewnych zajmowała się działalnością polityczną. Sam wspierał ich swoimi wpływami oraz aranżowaniem korzystnych mariaży.
Służąc przez całe życie ojczyźnie i osiągając najwyższe stanowiska wśród przedstawicieli swojego rodu, Lew Sapieha zmarł w Wilnie 7 lipca 1633 roku. Został pochowany w wileńskim kościele św. Michała Archanioła.
Oprac. Emilia Kuklewska, ilustracja: portret Lwa Sapiehy, pędzla nieznanego autora, źródło: Wikipedia
