Oświadczenie Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” w sprawie renowacji kwater Wojska Polskiego z 1920 roku na Białorusi

Od drugiej połowy lipca 2017 roku Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”, na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, kontynuowała podjętą wcześniej przez stronę polską na Białorusi rekonstrukcję cmentarzy żołnierzy Wojska Polskiego poległych w wojnie polsko-bolszewickiej lat 1919–1920. Prace były prowadzone na 5 cmentarzach położonych w: Głębokim, Dokszycach, Duniłowiczach, Podświlu i Zadorożu (dawne woj. wileńskie, obecnie obwód witebski RB). Prace na kwaterach wykonywała polska firma Budmex, która wcześniej realizowała podobne działania na terenie Białorusi, Ukrainy czy Uzbekistanu.

Przeprowadzona w ramach projektu renowacja polegała na zastąpieniu zniszczonych betonowych nagrobków (częściowo betonowe oryginały z lat 30-ych, częściowo betonowe kopie z lat 90-ych XX wieku) nowym replikami w skali 1:1 wykonanymi z jednej bryły granitu (tzw. krzyże antokolskie z rozetami oraz krzyże KOP-u), jak i na zastąpieniu obrzeży z kamienia sztucznego obrzeżami wykonanymi z granitu oraz na wymianie zniszczonych płyt memoratywnych i nagrobnych na nowe, granitowe, z zachowaniem liternictwa. Fundacja zaplanowała również utworzenie lapidarium z wybranych, najlepiej zachowanych, oryginalnych płyt z okresu międzywojennego, które zostaną na nowo zamontowane przy kwaterze w Zadorożu jako przykładowi „świadkowie” upamiętnień z okresu międzywojennego. Zniszczone płyty i betonowe krzyże zostały zwyczajowo zakopane w mogiłach żołnierskich na wszystkich kwaterach.

Prace konserwatorskie w ramach projektu polegały na oczyszczeniu i impregnacji zabytkowych płyt i elementów pomników głównych wykonanych z betonu, granitu i labradorytu oraz na rekonstrukcji utraconej części obelisku w Duniłowiczach i odtworzeniu pomnika głównego w Głębokim wraz z konserwacją zachowanej oryginalnej, datowanej na lata 20-te XX wieku, memoratywnej płyty z pomnika w Głębokim.

Niesprzyjające warunki atmosferyczne oraz ponad dwumiesięczne oczekiwanie na wsparcie Ambasady RP w Mińsku w zakresie uzyskania zgody na wwiezienie materiałów na terytorium Białorusi bez konieczności opłacenia cła, spowodowały że prace na kwaterach nie zostały ukończone zgodnie z założeniami ani do 11 listopada 2017 roku, ani do wynikającej z aneksu do umowy z wykonawcą daty 10 grudnia 2017 roku.

Faktycznie, w okresie od 18 lipca do połowy października 2017 roku trwały prace przygotowawcze i demontażowe na wszystkich kwaterach objętych projektem (m. in. na przełomie lipca i sierpnia zweryfikowano wymiary krzyży zgodne z oryginałami i zamówiono materiały w kamieniołomach, a w drugiej połowie sierpnia rozpoczęto wycinanie krzyży, płyt i obrzeży z jednolitych kawałków granitu).

Od 8 listopada do 10 grudnia 2017 roku wwieziono na teren Białorusi i oclono materiały, a następnie przetransportowano je na kwatery i do magazynów w Dokszycach; na kwaterach wykonano też wstępne prace montażowe, przerywane przez trudne warunki atmosferyczne.

W związku z tym, że – z technicznego i praktycznego punktu widzenia – nie było możliwe dokończenie prac renowacyjnych, realizacja projektu, na wniosek Zarządu FPPnW po konsultacjach z MKiDN, została wstrzymana w dniu 10 grudnia 2017 roku.

Między 18 a 20 grudnia 2017 roku wspólna komisja, w której skład wchodzili eksperci Fundacji PPnW i MKiDN, na wniosek Zarządu FPPnW dokonywała kontroli i częściowego odbioru prac wykonanych w 2017 roku, zakwestionowała znaczną część robót wykończeniowych i montaż elementów granitowych na wszystkich kwaterach, co zostało odnotowane w formie zastrzeżeń w pięciu protokołach częściowego odbioru robót wg stanu na dzień 20 grudnia 2017 roku. Na tej podstawie w dniu 22 grudnia 2017 roku Fundacja zwróciła do MKiDN niewykorzystaną część dotacji przeznaczonej na realizację prac renowacyjnych, a następnie na koniec stycznia 2018 roku ponownie wystąpiła do MKiDN z wnioskiem o dotację na wykonanie wszystkich prac montażowych (krzyże, płyty i pomniki) oraz na uporządkowanie kwater.

W efekcie ustaleń komisji wykonawca został zobowiązany do dokończenia prac i usunięcia ewentualnych usterek wiosną i latem 2018 roku, w zakresie montażu krzyży i obrzeży, nowych elementów pomników oraz płyt memoratywnych i nagrobnych na wszystkich kwaterach objętych pracami renowacyjnymi w 2017 roku, jak również obarczony odpowiedzialnością cywilnoprawną i obowiązkiem zabezpieczenia materiałów przywiezionych na teren Białorusi w okresie listopad – grudzień 2017 roku.

W trakcie realizacji projektu Fundacja mogła liczyć na pomoc życzliwie nastawionych do projektu lokalnych parafii i rejonowych władz białoruskich, gotowych do dalszego wsparcia i wspólnej organizacji uroczystości konsekracji kwater w 2018 roku.

Fundacja planuje wznowienie prac renowacyjnych mających na celu dokończenie realizacji projektu pod koniec kwietnia 2018 roku, wraz z nastaniem odpowiednich warunków pogodowych dla tzw. prac „mokrych”, o czym poinformowano MKiDN i MSZ oraz stronę białoruską.

Planowany termin zgłoszenia do odbioru końcowego prac renowacyjnych na wszystkich kwaterach objętych projektem to 31 lipca 2018 roku. Przed tym terminem projekt nie zostanie uznany za zakończony, co jest uwarunkowane koniecznością zapewnienia najwyższych standardów technicznych – zgodnych z polskimi wymogami – oraz jego realizacją w trudnych warunkach atmosferycznych na północy Białorusi, gdzie szczególnie wskazane jest prowadzenie prac w okresie pogodowym, pozwalającym utrzymać reżim technologiczny wykonywanych robót.

Reasumując, w ramach częściowego odbioru prac w grudniu 2017 roku, nie dokonano odbioru żadnych prac montażowych i konstrukcyjnych – zakwalifikowano te prace do poprawy i wykonania w całości od nowa w 2018 roku. Dokonano odbioru wyłącznie prac wstępnych, czyli: odkrywek, robót ziemnych i demontaży oraz zakwalifikowano dostawy materiałów do miejsc realizacji projektu.

Obecne warunki pogodowe (początek 2018 roku) wykluczają nawet demontaż elementów nagrobnych, które zostały posadowione niewłaściwie, ponieważ zachodzi ryzyko trwałego ich uszkodzenia (rysy i pęknięcia kamienia naturalnego przy niskiej temperaturze).

Mając na uwadze powyższe, w odniesieniu do pojawiających się na portalach internetowych publikacji, prace na wspomnianych cmentarzach należy traktować jako nieukończone, a wszelkie zarzuty dotyczące ich odbioru bez zastrzeżeń i sfinansowania wadliwych robót należy uważać za bezpodstawne.

Zarząd Fundacji pragnie podkreślić, że od momentu przekazania wykonawcy terenu budowy do momentu końcowego odbioru prac, odpowiedzialność za materiały i teren budowy ponosi wykonawca.

Zarząd Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”

 Znadniemna.pl za pol.org.pl