10 grudnia 1805 roku w Zalesiu pod Smorgoniami urodziła się Amelia z Ogińskich Załuska – wyjątkowa kobieta, której życie splatało muzykę, malarstwo, literaturę, działalność społeczną i urbanistykę. 220 lat po jej narodzinach warto przypomnieć sobie naszą krajankę, której talent i determinacja zmieniły Iwonicz-Zdrój w uzdrowisko o europejskim znaczeniu.
Zalesie – dom talentu i wychowania
Portret trzyletniej księżniczki Amelii Ogińskiej (1805–1858), córki księcia Michała Kleofasa Ogińskiego i Marii Neri – Jacques Louis David
Amelia Ogińska urodziła się 10 grudnia 1805 w Zalesiu pod Smorgoniami. Była córką znanego kompozytora Michała Kleofasa ks. Ogińskiego (1765-1833), spokrewnionego z mężem księżnej Aleksandry Ogińskiej, Michałem Kazimierzem oraz włoskiej śpiewaczki Marii Neri (1778-21 września 1851). Dwór w Zalesiu był centrum kultury i sztuki, a także miejscem kształtowania patriotycznej świadomości.
Pałac Ogińskich w Zalesiu w 1877 roku z teki Napoleona Ordy
Od najmłodszych lat Amelia podróżowała i poznawała świat. Biegle władała językami: francuskim, angielskim, włoskim, niemieckim, łaciną, rosyjskim i litewskim. Dzięki wybitnym nauczycielom muzyki opanowała grę na fortepianie i wiedzę teoretyczną potrzebną do komponowania. Skomponowała m.in.: Polonez c-moll na cztery ręce, Polonez A-dur, Mazurek d-moll, Polkę, trzy Walce, a także Marche de Cavallerie, Les Adieux à Joseph (Souvenir) i cykl walców „Echa Iwonicza”, publikowanych anonimowo w Wiedniu.
Plan parku z 1800 roku
Oprócz muzyki rozwijała zdolności literackie i malarskie – pisała wiersze i malowała, co później przydało się jej przy projektowaniu Iwonicza-Zdroju.
Pałac Ogińskich w Zalesiu w 2014 roku
Miłość, polityka i podróże
11 maja 1826 roku w Kościele Karmelickim w Wilnie poślubiła Karola Załuskiego. Lata 1831–1835 spędzili w Kłajpedzie. Po konfiskacie majątków na Litwie i utracie prawa do mieszkania, w 1837 roku przenieśli się do Galicji i objęli Iwonicz.
Jej mąż był uczestnikiem powstania listopadowego, a Amelia towarzyszyła mu w trudnych latach wygnania i przesiedlenia, wnosząc w każdy etap życia wiedzę, talent i determinację.
Pierwsza urbanistka Iwonicza-Zdroju
Iwonicz, Pałac Załuskich, przed 1939
Źródło Józefa Karola i Amelii, przed 1939
W latach 1837–1845 Amelia pomagała mężowi w budowie uzdrowiska. Można ją uznać za pierwszą urbanistkę i architektkę Iwonicza-Zdroju. Według jej projektów i pod jej nadzorem powstawały pierwsze zabudowania: klasycystyczny kiosk na ośmiu kolumnach nad źródłami mineralnymi – dziś najcenniejszy zabytek małej architektury uzdrowiska, zakład kąpielowy i budynki dla kuracjuszy, zabudowania usługowe, park zdrojowy z zegarem słonecznym, luksusowy budynek handlowy „Bazar”.
W 1847 roku Amelia zorganizowała pomoc dla mieszkańców Iwonicza i okolic dotkniętych epidemią tyfusu.
Za swoje zasługi i pełne dobrych uczynków życie została damą Orderu Gwiaździstego Krzyża – do 1918 roku najwyższego odznaczenia Austrii i Austro-Węgier dla kobiet.
Życie prywatne i rodzina
Amelia Załuska z córką Emmą
Z małżeństwa z Karolem Załuskim miała jedenaścioro dzieci: Michała (1827–1893), Teofila (1828–1829), Marię (1829–1910), Emmę (1831–1912), Józefa (1832–1834), Karola Bernarda (1834–1919), Ireneusza (1835–1868), Stanisława (1838–1904), Iwa (1840–1881), Idę (1841–1916) i Franciszkę Fanny (1843–1924).
To imponujące, że przy tak wielu obowiązkach rodzinnych Amelia prowadziła także intensywną działalność artystyczną, społeczną i urbanistyczną.
Dziedzictwo Amelii Załuskiej
Amelia Załuska, portret Marcina Jabłońskiego
Zmarła 5 września 1858 roku we włoskiej Ischii, gdzie została pochowana. Jej imię nosi jedno ze źródeł mineralnych w Iwoniczu-Zdroju, a w kościele parafialnym znajduje się tablica pamiątkowa. Gimnazjum w Iwoniczu-Zdroju od 2002 roku nosi imię Amelii i Karola Załuskich.
Dziś, 220 lat po jej narodzinach, Amelia Załuska pozostaje symbolem naszej kresowej kultury: osoby wszechstronnie utalentowanej, aktywnej, pełnej odwagi i determinacji, której życie splata sztukę, naukę i działalność społeczną.
Opr.Waleria Brażuk/Znadniemna.pl/Fot.: wikipedia.org
