Książę Kaznodziejów Polskich i biskup insurgent

Biskup Michał Franciszek Karpowicz, którego 281. rocznica urodzin przypada na dzisiaj, to jedna z najbarwniejszych postaci epoki Oświecenia w Rzeczypospolitej. Wybitny kaznodzieja i intelektualista, przeszedł drogę od misjonarza i profesora akademickiego, przez reformatora społecznego, po uczestnika powstania kościuszkowskiego i pierwszego biskupa diecezji wigierskiej. Jego działalność charakteryzowała się głębokim zaangażowaniem w sprawy Kościoła, edukacji i oświeceniowej reformy państwa.

Intelektualna droga i kariera akademicka

Michał Franciszek Karpowicz urodził się 4 października 1744 roku w Kamieńcu (województwo brzesko-litewskie). Edukację rozpoczął w Kolegium Jezuickim w Brześciu, gdzie studiował w latach 1757–1761. W 1761 roku wstąpił do Zgromadzenia Misji (misjonarzy św. Wincentego a Paulo).

Kariera akademicka Karpowicza rozwijała się dynamicznie. Do 1766 roku pełnił posługę w warszawskim kościele Świętego Krzyża. Od 1767 roku wykładał filozofię w Seminarium Warszawskim. W 1771 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie nauczał teologii. W latach 1772–1774 wykładał teologię i historię Kościoła w Seminarium Wileńskim. W 1774 roku opuścił zakon misjonarzy.

Kaznodzieja Oświecenia

Po odejściu z zakonu, dzięki wsparciu biskupa wileńskiego Ignacego Masalskiego, w 1775 roku został proboszczem parafii w Grażyszkach (obecnie – miasteczko na Litwie). To właśnie wtedy zdobył ogólnopolską sławę jako kaznodzieja, znany jako „Książę Kaznodziejów Polskich”. Jego mowy wygłaszane przed otwarciem Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego w Grodnie (w latach 1775–1784) oraz z okazji ważnych uroczystości były szeroko komentowane.

Karpowicz zasłynął jako jeden z najwybitniejszych kaznodziejów XVIII wieku. Został doceniony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w 1778 roku odznaczył go medalem Merentibus, a w 1792 roku Orderem Świętego Stanisława, nazywając go „ozdobą naszego wieku”.

Zwolennik reform i działacz patriotyczny

Karpowicz szybko awansował w hierarchii kościelnej, otrzymując liczne godności: archidiakona smoleńskiego (od 1776 r.), prepozyta przemyskiego (od 1778 r.) i kanonika poznańskiego (od 1783 r.). W 1783 roku powrócił jednak do Wilna jako profesor teologii dogmatycznej w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Był gorącym zwolennikiem Konstytucji 3 Maja z 1791 roku.

W czasie powstania kościuszkowskiego 1794 roku nasz bohater wstąpił w szeregi władzy powstańczej. Był członkiem Rady Najwyższej Litewskiej, a następnie Rady Najwyższej Narodowej jako wiceradca w wydziale instruktażowym (edukacyjnym). Po stłumieniu insurekcji zamieszkał w Warszawie, jednak został usunięty z profesury ze względu na swoją działalność.

Biskup Wigierski

W 1797 roku władze pruskie mianowały go biskupem wigierskim (diecezja wigierska istniała do 1818 roku, a w roku 2014 przywrócona  została jako biskupstwo tytularne – red.). Został pierwszym ordynariuszem tej nowo utworzonej diecezji. Sakrę przyjął w 1800 roku. Karpowicz energicznie zarządzał nową jednostką kościelną. W Wigrach (obecnie Sejny – red.) założył seminarium duchowne.

Biskup Michał Franciszek Karpowicz zmarł 5 listopada 1803 roku w Berżnikach w trakcie podróży duszpasterskiej, pozostawiając po sobie pamięć jako kaznodzieja, który słowem wspierał ideę oświeconej i wolnej Rzeczypospolitej.

Opr. Emilia Kuklewska, portret biskupa Michała Franciszka Karopwicza, źródło: Wikipedia