135. rocznica sprowadzenia szczątków Adama Mickiewicza na Wawel

Dokładnie 135 lat temu, 4 lipca 1890 roku, Kraków stał się miejscem wydarzenia, które przekroczyło ramy zwykłej ceremonii pogrzebowej. Doszło wówczas do wprowadzenia szczątków Adama Mickiewicza do Katedry Wawelskiej, co stało się historycznym i patriotycznym wydarzeniem, które w czasach zaborów poruszyło serca Polaków w kraju i na emigracji.

Narodziny idei

Adam Mickiewicz — poeta, działacz narodowy, symbol duchowego oporu wobec zniewolenia — zmarł w Stambule w 1855 roku. Początkowo pochowany został na cmentarzu w Montmorency (Francja), gdzie jego grób stał się miejscem pielgrzymek Polaków.

Zamiar sprowadzenia prochów Mickiewicza do kraju dojrzewał przez dziesiątki lat. W 1869 r. po pogrzebie Kazimierza Wielkiego, autor, ukryty pod pseudonimem „Litwin”, wydrukował w krakowskiej gazecie „Kraj” artykuł pt. „Zanieśmy Mickiewicza na Wawel”. Odpowiedni wniosek złożył wtedy na posiedzeniu Rady Miasta prezydent dr Józef Dietl, jednak sprawę odłożono na później. Nie zapomniano jednak o Mickiewiczu w Krakowie – w rocznicę śmierci poety organizowano uroczyste wieczorki ku jego czci. Dochody z nich przeznaczano na budowę pomnika; założono też oprocentowane książeczki oszczędnościowe gromadzące środki na sarkofag oraz sprowadzenie zwłok poety do kraju.

Pogrzeb jako manifest

Wniosek o pogrzebanie prochów Mickiewicza ponowił w 1883 r. dr Mieczysław Bochenek, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tym razem zawiązał się komitet organizacyjny, zgromadzono ok. 7 tys. zł. reńskich i uzyskano zgodę Kościoła na złożenie szczątków Mickiewicza w krypcie wawelskiej katedry. Urzędowe pozwolenie na sprowadzenie zwłok nadeszło z Wiednia dopiero 20 czerwca 1890 r. Już trzy dni później ruszyła z Krakowa do Paryża delegacja, 27 i 28 czerwca odbyła się w Montmorency ekshumacja, której świadkiem był m.in. Adam Asnyk.

3 lipca wieczorem do Krakowa dotarła trumna ze szczątkami Mickiewicza. Złożono ją na przechowanie w składzie zbożowym przy ul. Warszawskiej 21. W piątek, 4 lipca 1890 r., była piękna pogoda. Kraków miał wygląd odświętny, wzdłuż trasy pochodu zawieszono na słupach biało-czerwone chorągiewki i flagi. Słupy zostały połączone girlandami z zieleni. Ustawiono też ozdobne pylony, na których podczas pochodu płonęło purpurowe światło. „W ulicy Sławkowskiej olbrzymie chorągwie zwieszały się gęsto ze wszystkich domów, tak, że sięgały poniżej trumny, jakby ścieląc się pod nią” – opisywano. W Rynku Głównym, naprzeciw wylotu ul. Siennej wzniesiono obelisk, ozdobiony lirą i medalionem z podobizną Wieszcza.

Trumnę ustawiono na karawanie, zaprzęgniętym w sześć karych koni – miał kształt ściętej piramidy, obity był purpurową materią, ozdobiony obrazami Matki Boskiej Ostrobramskiej i Częstochowskiej. „Na szczycie dla trumny urządzono posłanie z kwiatów polnych, rodzimych, które tak pięknie opiewał wieszcz nasz w poezyach swoich: kąkol, bławaty i rumianek przeplatane śnieżystemi pękami lilii” – odnotowali kronikarze wydarzeń. Nad trumną zawieszono baldachim z purpurowego pluszu, ozdobionego ręcznie malowanymi kwiatami oraz napisem: „O grób dla kości naszych w ziemi naszej prosimy Cię Panie”.

Po przemówieniach Władysława Mickiewicza i hr. Jana Tarnowskiego, w takt dzwonów bijących w kościele św. Floriana – rozpoczął się przemarsz pogrzebowego orszaku. Trasa wiodła z ul. Szlak przez ul. Warszawską, Basztową i Sławkowską do Rynku Głównego. Na czele kroczyła orkiestra lwowskiej „Harmonii”, za nią – zastępy ochotniczych strażaków z Galicji „w błyszczących kaskach i w różnobarwnych mundurach”.

Następnie szła deputacja z 44 wieńcami uwitymi w Wadowicach – a za nimi kilkaset delegacji z trzech zaborów i spoza granic. Na pogrzeb przyjechali mieszkańcy Królestwa Polskiego, Litwy, Ukrainy, Wołynia, Podola, Poznańskiego, Śląska, Warmii oraz Polacy z emigracji. Delegatów przysłali także Ukraińcy, Czesi, Serbowie i Bułgarzy.

„W ogromnym orszaku mieniły się tysiączne wspaniałe barwy: świt włościańskich, krakowskich, ruskich, góralskich, huculskich. Obok świt włościańskich i sukman zmieszane razem z nimi i wśród nich stroje narodowe szlachty, charakterystyczne kapoty mieszczan. Ponad tym strzelają czaple kity, mienią się brylantowe ich zapinki, błyszczą kaski strażaków. Na czele duchowieństwa w imponującej liczbie przeszło 500 kapłanów, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego i Lwowskiego w togach i z insygniami, posłowie sejmowi. Słowem, kiedy się powiodło okiem po tych tysiącach widziało się jasno i dobitnie, że cały naród, wszystkie jego stany, stawiły się na uroczystą chwilę” – napisał świadek tamtych chwil. Pochód zamykały delegacje Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Za nimi, tuż przed karawanem – szedł jedynie arcybiskup.

Przemarsz trwał blisko godzinę. Gdy czoło pochodu było u Kościoła Mariackiego, trumna dopiero ruszyła z miejsca. Za karawanem kroczyła rodzina poety, Wydział Krajowy oraz posłowie do rady państwa i sejmu. Orszak zamykały straże pożarne.

Wawel — duchowa stolica Polski

Adam Mickiewicz spoczął na Wawelu w specjalnie przygotowanej Krypcie Wieszczów Narodowych. Ten gest stał się nie tylko uhonorowaniem poety, lecz także narodowym aktem pamięci, porównywanym przez współczesnych do przenoszenia relikwii świętych. Później w Krypcie Wieszczów Narodowych spoczęli: Juliusz Słowacki i Cyprian Kamil Norwid, tworząc w ten sposób panteon duchowych przywódców Polski.

 Symboliczny pogrzeb Władysława Mickiewicza -syna Wieszcza

W 2001 roku w Krypcie Wieszczów Narodowych na Wawelu odbył się symboliczny pogrzeb syna Adama Mickiewicza – Władysława.

Syn poety, został pochowany we Francji na cmentarzu w Montmorency, w zbiorowej mogile. Nie było możliwości zidentyfikowania jego szczątków, dlatego do krypty na Wawelu na potrzeby symbolicznego pogrzebu przeniesiono jedynie ziemię z jego grobu.

Uroczystość miała miejsce w 180. rocznicę urodzin Cypriana Kamila Norwida, a urna z ziemią z grobu Władysława  została umieszczona obok prochów Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. W uroczystościach wziął udział m.in. ówczesny premier RP Jerzy Buzek.

Dziedzictwo ponad czasem

Dzisiejsza rocznica przypomina, jak silna może być moc kultury i pamięci w jednoczeniu narodu. 135 lat temu Mickiewicz powrócił do Polski nie tylko jako poeta, ale przede wszystkim – jako symbol aspiracji, nadziei i godności narodowej. Jego obecność na Wawelu to świadectwo, że słowo potrafi przetrwać epoki i inspirować kolejne pokolenia.

Na podstawie Dzieje.pl/Polskieradio.pl oprac. Walery Kowalewski, fot.: Facebook.com/KatedraWawel