Na dzisiaj przypada 148. rocznica urodzin Oskara Miłosza – naszego krajana, uznawanego za francuskiego poetę, mistyka i dramaturga litewskiego pochodzenia, a także za pierwszego przedstawiciela niepodległej Litwy we Francji. Dzisiejszy solenizant był dalekim krewnym innego wybitnego kresowiaka – polskiego noblisty Czesława Miłosza.
Urodził się Oskar Miłosz 28 maja 1877 roku w Czerei, w powiecie sieneńskim, w guberni mohylewskiej, na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego (dzisiaj – w rejonie czaśnickim, obwodzie witebskim na Białorusi). Był synem polsko-litewskiego szlachcica Władysława Miłosza (ur. 1838 r.) oraz żydówki Miriam Rosenthal (ur. 1858 r.), pochodzącej z Warszawy córki nauczyciela języka hebrajskiego. Od strony ojca Oskar, był wnukiem włoskiej śpiewaczki Natalii Tassistro.
W 1886 roku, Oskar jako ośmiolatek przyjął chrzest równocześnie z Pierwszą Komunią w kościele św. Aleksandra w Warszawie.
W 1889 roku, gdy miał zaledwie 12 lat, został wysłany przez rodziców do Paryża, gdzie zamieszkał w internacie miejscowego liceum Jeanson-de-Sailly, w którym pobierał naukę.
Lata francuskiej formacji Oskara Miłosza przypadają na panujący w Paryżu i w Europie okres Belle époque (piękna epoka, piękny okres, piękny czas – nazwa nadana okresowi od zakończenia wojny francusko-pruskiej w 1871 roku do wybuchu I wojny światowej – red.). Znaczące dla całego życiorysu Oskara było to, że czuł się on wyobcowany spośród ówczesnego porządku świata. Po ukończeniu liceum podjął studia nad protogreckimi i „protoromańskimi” źródłami cywilizacji śródziemnomorskiej, na przykład nad starożytnościami egipskimi, asyryjskimi i hebrajskimi.
W latach 1896–1899 był studentem École du Louvre i École des Langues Orientales, gdzie pod kierunkiem profesora Eugène Ledraina, tłumacza Biblii, nauczył się czytać teksty hebrajskie.
W 1899 roku debiutował tomem wierszy pt. „Le Poème de Décadences”.
W roku 1904 ukończył przekład na język francuski ballad „Lilie” Mickiewicza i tomu wierszy po polsku.
I wojna światowa i służba we francuskiej dyplomacji
Oskar Miłosz znał kilka języków: obok języka polskiego i francuskiego władał m.in. angielskim, niemieckim i rosyjskim. Dużo podróżował, odwiedził m.in.: Anglię, Niemcy, Włochy, Austrię, Polskę, Hiszpanię, północną Afrykę Północną i Litwę.
Był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich.
Podczas I wojny światowej, w 1916 roku, został przydzielony do rosyjskich oddziałów we Francji, pełniąc funkcję oficera prasowego w Biurze Studiów Dyplomatycznym w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Francji, w Departamencie Europy Wschodniej, tym samym znajdując się w centrum międzynarodowej dyplomacji.
W grudniu 1914 roku Miłosz doznał objawienia mistycznego, przez niektórych porównywanego z pascalowską „nocą ognia”. Był to punkt zwrotny jego życia i twórczości. Stopniowo oddalał się od poezji i kierował swoje zainteresowania w stronę różnych doktryn hermetycznych. Studiował kabałę oraz alchemię, powołując się na spuściznę różokrzyżowców; ścieżkę literackich inspiracji znaczą przede wszystkim Biblia (język jej uważał za szczyt wszelkiej poezji), Goethe, a także Swedenborg, Dante oraz Jakob Böhme.
Wybór narodowej tożsamości i służba niepodległej Litwie
Po wojnie Oskar pomimo nieznajomości języka litewskiego wybrał litewską tożsamość narodową. Jako Litwin z wyboru podjął działania na rzecz powstania niepodległego państwa litewskiego. We wstępie do wydawanego po francusku pisma „L’Affranchi”, pisał, że „głośna deklaracja o prawie samostanowienia narodów Wilsona powinna być stosowana i dla Litwy – starożytnego, twórczego narodu litewskiego, który w przeszłości utworzył wielkie i potężne państwo (Wielkie Księstwo Litewskie -red.), rozdarte z winy nieżyczliwych sąsiadów. Idea państwowości nadal żywa jest w narodzie i obecnie jest czas i możliwość jej odbudowy” – pisał Oskar Miłosz.
Podejmując starania na rzecz umocnienia pozycji Litwy na Zachodzie, nasz krajan występował m.in. z odczytem we Francuskim Towarzystwie Geograficznym w 1919 roku. W tym samym roku wszedł w skład litewskiej delegacji na konferencję pokojową.
Następnie był przedstawicielem dyplomatycznym Litwy przy rządzie Francji. Brał udział w międzynarodowych konferencjach Ligii Narodów w Brukseli i Genui jako przedstawiciel Litwy. W Lidze Narodów działał na rzecz sprawy Kłajpedy i prawa Litwy do Wilna. Był również zwolennikiem federacji litewsko-łotewskiej. Jego polityczne przemowy i artykuły znalazły się w „La Revue Baltique” oraz „L’Alliance des Etats Baltiques” (1919).
Poematy metafizyczne o teorii względności
Ukoronowaniem twórczości Oskara Miłosza są dwa traktaty-poematy metafizyczne: Ars Magna (1924) i Les Arcanes (1927). Wykładał w nich w sposób intuicyjny ogólną teorię względności, matematycznie opracowaną przez Alberta Einsteina, nie wiedząc nic o jej istnieniu.
Pisma te charakteryzowały się przede wszystkim niezwykłą siłą wizji, która oddziaływała na twórcę. Napisane hermetycznym, na pozór nieprzystępnym językiem, niezwykle zintensyfikowane w swoim przekazie, stawiały zabójczą diagnozę współczesności wybiegając zarazem w stronę chwalebnej przyszłości. Autor porażał siłą poetyckiej namiętności wzbogaconej dodatkowo o czystość i niemal matematyczną precyzję metafizycznej teorii. W 1933 opublikował L’Apocalypse de saint Jean déchiffrée (Apokalipsa św. Jana rozszyfrowana) poprzedzoną przez Les origines ibériques du peuple juif (Pochodzenie iberyjskie narodu żydowskiego). Szczegółowa, ezoteryczna analiza jej symboli zapowiadała, według niego, nadchodzącą katastrofę dla ludzkości, którą wieściła przesłanie Proroków i Ewangelistów i która miała się rozpocząć w Gdańsku.
Oskar nie zapominał o swoim przybranym pochodzeniu litewskim. Prowadził m.in. prace nad odtworzeniem w języku francuskim dawnych pieśni litewskich „Dainos” (1928) oraz baśni: (Contes et fabliaux de la vieille Lituanie” (1930), „Contes Lithuanians de la Mere L’Oye” (1933). W swoich publicznych przemówieniach regularnie odwoływał się do historii szlachty litewskiej, za sprawą czego dążył do utrwalenia pozytywnego obrazu Litwinów.
Do 1938 roku Oskar Miłosz był doradcą w poselstwie litewskim w Paryżu. Został odznaczony Legią Honorową, a także tytułem Doktora Honoris Causa wydziału teologiczno-filozoficznego Uniwersytetu w Kownie.
Na emeryturze nasz krajan przebywał w Fontainebleau, gdzie zmarł nagle 2 marca 1939 roku.
Oprac. Emilia Kuklewska, fot.: Wikipedia
