W środę, 7 maja 2025 roku, na elewacji budynku Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku zaprezentowano banner poświęcony ofiarom Obławy Augustowskiej – największej zbrodni na Polakach po II wojnie światowej. Wczoraj natomiast w Augustowie odbył się wernisaż wystawy pt. „… i nigdy nie wrócili do domu. Alfabet Obławy Augustowskiej”. Wydarzenie to rozpoczęło kilkumiesięczne obchody 80. rocznicy zbrodni.
Wystawa została ustawiona na Rynku Zygmunta Augusta w Augustowie. Składa się z 12 dwustronnych plansz, na których zawarte są informacje o obławie, jej uczestnikach, oprawcach czy rodzinach pomordowanych. Ekspozycję można oglądać na rynku w Augustowie do 6 czerwca.
Młodzież odwiedzająca wystawę w dniu wernisażu, fot.: Facebook.com/UMaugustow
Do końca września wystawa ta prezentowana będzie też w innych miejscach, głównie w miejscowościach, skąd pochodziły ofiary, ale też np. w Białymstoku czy w Sejmie RP w Warszawie.
„Wystawa, którą otwieramy, to leksykon wiedzy o obławie augustowskiej. Nie mogliśmy zaczynać więc w innym miejscu, jak w Augustowie” – powiedział podczas wernisażu dyrektor IPN w Białymstoku dr. Marek Jedynak.
Burmistrz Augustowa Mirosław Karolczuk z kolei nazwał inicjatywę IPN wydarzeniem symbolicznym, „bo w tym roku przypada 80. rocznica wydarzeń z lipca 1945 roku”. „Dlatego powinniśmy o tym mówić, to rozważać i pamiętać” – dodał burmistrz.
Obchody potrwają kilka miesięcy
Obchody 80. rocznicy Obławy Augustowskiej potrwają kilka miesięcy. W programie jest wiele wydarzeń: cykle audycji radiowych, konferencje naukowe, bieg pamięci, rajd rowerowy, spektakle plenerowe, rekonstrukcje historyczne. Głównym punktem obchodów będą doroczne uroczystości organizowane w trzecią niedzielę lipca w Gibach, w tym roku uroczystości te przypadają na 20 lipca.
Czym była Obława Augustowska
Obława Augustowska to największa powojenna zbrodnia na Polakach dokonana przez Sowietów. Została przeprowadzona siłami 50. armii 3. Frontu Białoruskiego. W operacji brali również udział funkcjonariusze lokalnych struktur polskiego komunistycznego aparatu bezpieczeństwa i milicji, ich tajni współpracownicy oraz dwie kompanie 1. Praskiego Pułku Piechoty WP. Celem operacji było rozbicie niepodległościowych oddziałów partyzanckich operujących na pograniczu polsko-litewskim – w Puszczy Augustowskiej i na terenach do niej przyległych.
Między 12 a 19 lipca 1945 r. oddziały sowieckie przeprowadziły szereg lokalnych akcji, podczas których zatrzymywano zarówno ludzi podejrzanych o kontakty z partyzantką niepodległościową, jak również osoby zupełnie przypadkowe, przebywające jedynie poza swoim miejscem zamieszkania.
21 lipca 1945 r. Szef Głównego Zarządu Kontrwywiadu Smiersz Wiktor Abakumow informował ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ławrientija Berię, że podczas obławy zatrzymano 7049 osób, z których po przesłuchaniu (tzw. filtracji) 5115 zostało wypuszczonych. Aresztowanych Litwinów przekazano organom NKWD Litewskiej SRS. Około 600 Polaków nigdy nie wróciło do domów – zostali zamordowani i pochowani w nieznanym miejscu.
Chociaż rozstrzeliwania podczas podobnych operacji czekistowsko-wojskowych były normalną praktyką, to liczba eksterminowanych osób czyni z Obławy Augustowskiej największą masową zbrodnię, popełnioną na cywilach w Europie między zakończeniem II wojny światowej a wojną w byłej Jugosławii w latach 90. ubiegłego wieku.
IPN prowadzi śledztwo w celu wyjaśnienia wszystkich okoliczności tej zbrodni. Obecnie postępowanie jest zawieszone, a z jego ustaleniami można się zapoznać na stronie Instytutu.
Znadniemna.pl na podstawie PAP, Ipn.gov.pl, na zdjęciu: plansza tytułowa wystawy „… i nigdy nie wrócili do domu. Alfabet Obławy Augustowskiej” fot.: Facebook.com/UMaugustow
