23 marca 1660 roku rozpoczęło się oblężenie jednej z największych twierdz Rzeczypospolitej na terenie współczesnej Białorusi. Trwająca trzy miesiące obrona fortecy w Lachowiczach stała się punktem zwrotnym kampanii na Litwie, przeszła do legendy i porównywana była z obroną Jasnej Góry, która miała miejsce cztery lata wcześniej podczas Potopu szwedzkiego.
Wojna rosyjsko-polska rozpoczęła się w 1654 roku od najazdu rosyjskiej armii, która zajęła większość terytorium Ukrainy i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pretekstem do ataku była pomoc powstaniu Chmielnickiego oraz rzekoma ochrona prawosławnej ludności w Rzeczypospolitej. Konflikt trwał czternaście lat. Na ten okres przypadł także Potop szwedzki, zakończony 3 maja 1660 roku pokojem oliwskim.
23 marca 1660 roku licząca jedenaście tysięcy żołnierzy armia rosyjska pod dowództwem Iwana Chowańskiego obległa Lachowicze, jedną z ostatnich twierdz w Wielkim Księstwie Litewskim, pozostających pod kontrolą Rzeczpospolitej.
Historia Lachowicz
Oblężenie Lachowicz, grawer z XVII wieku
Lachowicze (biał. Ляхавічы) leżące w obwodzie brzeskim na Białorusi, były niewielkim miasteczkiem w województwie nowogródzkim, ok. 20 km na południowy wschód od Baranowicz i ok. 25 km na południowy zachód od Nieświeża.
Nazwa miejscowości pochodzi od Lachów – staroruskiej nazwy Polaków.
W 1572 roku, jako wieś, zostały ofiarowane przez króla Zygmunta II Augusta hetmanowi inflanckiemu i marszałkowi generalnemu litewskiemu Janowi Hieronimowi Chodkiewiczowi (1537-79). W 1635 roku przeszły one jako wiano we władanie Sapiehów. Miejscowość miała duże znaczenie strategiczne, gdyż znajdowała się w pobliżu ważnego węzła drogowego, łączącego Mińsk i Smoleńsk z Koroną, oraz Ukrainę z Wilnem i Żmudzią. Lachowicze miały status miasteczka od początku XVII wieku.
Twierdza była nowoczesną warownią
Twierdza w Lachowiczach w XVII wieku
W drugiej połowie XVI wieku w Lachowiczach powstała twierdza, zbudowana w systemie nowowłoskim. Znajdowała się na brzegu rzeki Wiedyny (Wiedźmy). Posiadała czworokątny narys, składała się z czterech bastionów, z których trzy posiadały nadszańce (kawaliery), specjalne podwyższenia umożliwiające posadowienie dodatkowych armat. Bastiony były połączone wałami kurtynowymi. Od strony zewnętrznej zarówno bastiony, kurtyny jak i kawaliery miały obramowanie murowane i obramowane były blankami – podobnie jak w twierdzy na Jasnej Górze.
Zamek w XVII wieku
Wjazd do zamku prowadził przez czterokondygnacyjną wieżę bramną w kurtynie południowej. Dziedziniec wewnętrzny zamku był szczelnie zabudowany: naprzeciw wejścia znajdował się dwukondygnacyjny pałac Sapiehów na planie litery „U”, wzdłuż kurtyn szczelnie stały drewniane budynki czeladzi oraz koszary. Z lewej strony od bramy mieścił się murowany arsenał.
W sumie w twierdzy znajdowało się 29 dział różnych wagomiarów oraz 59 hakownic i dwie śmigownice. Spis uzbrojenia wymienia również 141 zbroi pikinierskich i 257 obojczyków do tych zbroi oraz 551 hełmów.
Jak na ówczesne Kresy I Rzeczpospolitej, twierdza w Lachowiczach była silną i dość nowoczesną warownią. Garnizon Lachowicz w marcu 1660 roku liczył ok. 1500 ludzi. Zapewne jedynie część stanowiły litewskie wojska regularne, uzupełnione pospolitym ruszeniem miejscowej szlachty, uchodzącym przed okrucieństwem Moskali.
Trzymiesięczna obrona
Fragment mapy oblężenia w 1660 roku
23 marca Rosjanie przysłali posłów z żądaniem kapitulacji, jednak ich propozycje zostały kategorycznie odrzucone. 26 marca nad ranem nastąpił pierwszy szturm. Obrońcy nie dali się zaskoczyć i stawili twardy opór. Po kilku godzinach zmagań uderzenie zostało odparte, a Rosjanie okupili je dużymi stratami. Po kilku tygodniach siły Chowańskiego zostały wzmocnione działami oblężniczymi.
15 maja miał miejsce drugi atak na twierdzę, jednak i on został odparty. Rosjanie byli nękani podjazdami dokonywanymi przez operującą w rejonie Lachowicz jazdę pułkownika Samuela Oskierki, co znacznie utrudniało prowadzenie działań oblężniczych i zaopatrywanie wojska, a także źle wpływało na morale żołnierzy Chowańskiego. W jego szeregach szerzyła się dezercja. Rosjanie szturmowali Lachowicze jeszcze dwukrotnie, za każdym razem bezskutecznie i z bolesnymi stratami.
Obrońcy twierdzy zdołali związać znacznie siły przeciwnika, dało to czas na przeprowadzenie koncentracji wojsk Rzeczpospolitej.
W czerwcu do Lachowicz zbliżyła się odsiecz w postaci armii polsko-litewskiej wojewody ruskiego Stefana Czarnieckiego i hetmana wielkiego litewskiego Pawła Sapiehy. Na wieść o tym Chowański zwinął oblężenie i ruszył naprzeciw zbliżającej się z odsieczą armii.
28 czerwca doszło do bitwy pod Połonką, w której armia Chowańskiego została rozgromiona. Lachowicze po trzech miesiącach oblężenia zostały odblokowane. Udaną obronę przypisywano interwencji Matki Boskiej, a Lachowicze nazywano „litewską Jasną Górą”.
Litewska Madonna – Matka Boska Białynicka
Kopia obrazu Matki Bożej Białynickiej w Nowej Myszy. Według części historyków jest to w rzeczywistości oryginał, podmieniony przez duchownych katolickich w XIX wieku w celu uniknięcia konfiskaty obrazu przez władze carskie
Jedna z kopii obrazu Matki Boskiej Białynickiej w Kamionce (obwód grodzieński), wykonana w XVIII wieku
Odrębnym wątkiem obrony Lachowicz, stanowiącym w pewnym sensie kolejną analogię do obrony Jasnej Góry, jest obecność na zamku cudownego obrazu Matki Boskiej Białynickiej.
Obraz Madonny z Białynicz miał długą historię. Najprawdopodobniej powstał jako ikona prawosławna. Według jednego z podań, w 1240 roku miał zostać ewakuowany z Kijowa zagrożonego przez wojska tatarskie Batu-chana na teren dzisiejszej Białorusi nad rzekę Druć. Tam blask ikony miał tak rozświetlać noce, że stały się one całkowicie „białe”, stąd ruskie określenie „Białynicz”. Według innej wersji, wieziony przez prawosławnych mnichów obraz miał trafić do Monasteru Kuteińskiego pod Orszą.
Nie jest jasne, w jaki sposób ikona trafiła w ręce katolickie. Według różnych wersji obraz miał się cudownie objawić w klasztorze Karmelitów. Według innej, w 1635 roku przekazał im go kanclerz wielki litewski Lew Sapieha, fundator i opiekun wspomnianego monasteru, jak i klasztoru. Natomiast duchowieństwo i historycy prawosławni twierdzą, że Karmelici obraz po prostu ukradli z bramy monasteru w Orszy.
Po wybuchu wojny polsko-rosyjskiej w 1654 roku, wobec okrucieństwa i rabunków, jakich dopuszczali się Moskale na okupowanych ziemiach, obraz został ewakuowany z Białynicz i wywieziony na zachód do Lachowicz. Według współczesnych, wstawiennictwo Matki Boskiej odegrało kluczową rolę w prowadzonej obronie.
Opr. Waleria Brażuk
Znadniemna.pl/ Na zdjęciu: Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami, obraz Juliusza Kossaka/Fot.: wikipedia.org
