Na dzisiaj przypada 145. rocznica urodzin Edwarda Stępniewskiego grodnianina, który zapisał się w historii grodu nad Niemnem, jako znakomity aptekarz i farmaceuta oraz solidny i odpowiedzialny włodarz miasta, piastujący stanowisko prezydenta Grodna w latach 1922 -1927.
W historii Grodna jest mnóstwo znanych nazwisk. Wśród nich nazwisko Edwarda Stępniewskiego zajmuje miejsce szczególne. Utalentowany prowizor i farmaceuta był nie tylko wybitnym samorządowcem i prezydentem jednego z najważniejszych miast na Kresach II Rzeczypospolitej. Był także ważnym w życiu Grodna działaczem społecznym i kulturalnym. 145-lecie urodzin tego człowieka jest wspaniałą okazją do przypomnienia jego zasług.
Edward Stępniewski urodził się 13 października 1879 roku we wsi Sancygniów w pobliżu Pińczowa, w województwie świętokrzyskim. W Pińczowie ukończył 4 klasy progimnazjum i postanowił zostać farmaceutą, później został uczniem w aptece. W 1899 roku zdał egzaminy na pomocnika aptekarskiego na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1904 roku uzyskał dyplom farmaceuty. W międzyczasie pracował w aptekach na terenie Królestwa Polskiego (Lublinie, Zgierzu i Warszawie). W 1905 roku przeniósł się do Grodna, gdzie miał nadzieję na nabycie własnej apteki.
W tych czasach w Grodnie było tylko 4 apteki, trzy z nich znajdowało się w prywatnej własności. Uwagę Stępniewskiego przyciągnęła tzw. apteka jezuicka, była jedną z najstarszych w mieście, gdyż była czynna aż od 1687 roku. W 1881 roku ostatni właściciel apteki I. Adamowicz przekazał ją wspólnocie ewangelicko-luterańskiej. W porozumieniu z rządem i za zgodą wojewódzkich urzędów medycznych, Edwardowi Stępniewskiemu pozwolono ją wydzierżawić. Dzięki jego staraniom w krótkim czasie najstarsza apteka miasta stała się jedną z najlepszych i najczęściej odwiedzanych w grodzie nad Niemnem. Tak za okres lat 1906-1914 liczba przygotowanych i zrealizowanych w niej recept wzrosła półtorakrotnie – z 14425 do 22766. Na początku 1915 roku oprócz Stępniewskiego pracowali w aptece sześcioro farmaceutów i trzej aptekarze.
Jednak w bardzo krótkim czasie Edward Stępniewski zdobył wśród mieszkańców Grodna renomę nie tylko znakomitego farmaceuty, lecz stał się także znanym działaczem społecznym i kulturalnym. Był bowiem jednym z inicjatorów i założycieli Towarzystwa Dramatu i Muzyki „Muza”, założonego w grodzie nad Niemnem jeszcze w 1907 roku, czyli dwa lata po przybyciu do miasta naszego bohatera. Za aktywny udział w życiu społecznym miasta został on wybrany do miejskiego Zarządu Głównego, w którym zasiadał do wybuchu I wojny światowej. Wspólnie z wybitną grodnianką, powieściopisarką Elizą Orzeszkową, był odpowiedzialny między innymi za pracę kółka dramatycznego. Aktywnie uczestniczył w różnych akcjach charytatywnych, co korzystnie wpływało na wzrost szacunku mieszkańców Grodna wobec aptekarza. Wspólnie z Towarzystwem Czerwonego Krzyża Edward Stępniewski był współorganizatorem słowno-muzycznych przedstawień, przy okazji których wśród grodnian i gości miasta zbierano pieniądze na cele charytatywne.
Od lewej: Edward Stępniewski, i jego żona Leokadia Maria z przyjaciółmi, fot.: newgrodno.by
W 1915 roku został zmobilizowany do wojska rosyjskiego i trafił na Kaukaz. Jednak po zakończeniu I wojny światowej – w 1919 roku – wrócił do Grodna, gdzie stanął na czele redakcji „Ech Grodzieńskich”, pisma konkurencyjnego wobec narodowo-demokratycznego tygodnika „Nowe Życie”. W 1921 roku powierzono Stępniewskiemu funkcję wicestarosty powiatu grodzieńskiego. Piastując to stanowisko nasz bohater został jednym z założycieli i wiceprzewodniczącym Demokratycznego Komitetu Polskiego Grodna.
Dzięki aktywnej działalności społecznej i politycznej Edward Stępniewski w bardzo krótkim czasie zyskał opinię “uczciwego, rzetelnego i solidnego człowieka”. W lutym 1919 roku wystawiał nawet swoją kandydaturę do Sejmu RP, ale 312 uzyskanych w wyborach głosów nie wystarczyło do zdobycia mandatu posła. Miesiąc później został jednak wybrany na zastępcę przewodniczącego Rady Miejskiej oraz członka Komisji Magistratu Grodna do Spraw kontroli nad handlem artykułami żywnościowymi.
W czerwcu 1919 roku w swym przemówieniu na Sejmiku powiatu grodzieńskiego Radny Stępniewski podkreślał potrzebę wspierania przyjaznych stosunków między Polakami, Białorusinami i Litwinami, a także dobrych relacji pomiędzy katolikami i prawosławnymi. Będąc tolerancyjnym wobec społeczności polskiej, białoruskiej i litewskiej, znany w mieście farmaceuta i samorządowiec nie darzył zaufaniem tylko jednej grodzieńskiej wspólnoty narodowościowo-religijnej – wspólnoty żydowskiej. Swojej niechęci do Żydów dawał wyraz szczególnie podczas kampanii wyborczych, za co wielokrotnie był krytykowany w prasie.
Reprezentowane przez Stępniewskiego poglądy, były dosyć typowe dla polityków i działaczy pierwszej polowy XX stulecia. Przyczyniły się one do dalszego wzrostu autorytetu i popularności cenionego aptekarza i samorządowca. Efektem tej popularności stało się wybranie Edwarda Stępniewskiego w dniu 17 lipca 1922 roku przez Radę Miejską na urząd prezydenta Grodna na pięcioletnią kadencję. W nowej dla siebie roli nowo wybrany włodarz grodu nad Niemnem miał spełniać obowiązki, polegające na normalizacji życia w mieście oraz eliminowaniu skutków zniszczeń wojennych. Edward Stępniewski dużą uwagę poświęcał zatem odradzaniu gospodarki miejskiej, dbał o regularne uzupełnianie funduszy zdrowia, edukacji i kultury. Przy jego wsparciu ukazywało się czasopismo “Przegląd Statystyczny Grodna”, stanowiące swego rodzaju publiczne sprawozdanie władz miasta ze swojej działalności. Prezydent wsparł także stałą działalność w Grodnie teatru oraz Muzeum Historycznego i Muzeum Przyrodniczego. Zasługi naszego bohatera dla rozwoju kultury zostały docenione na najwyższym szczeblu władzy. Prezydent Polski Stanisław Wojciechowski złożył Edwardowi Stępniewskiemu, jako prezydentowi miasta Grodna, publiczne podziękowania „za propagowanie kultury polskiej”.
W 1923 roku przy bezpośrednim wsparciu Stępniewskiego został utworzony w Grodnie Komitet budowy pomnika Elizy Orzeszkowej. W styczniu 1924 roku prezydent poparł także utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Grodna i nawet wszedł w skład jego rady nadzorczej.
Prowadzona przez Stępniewskiego polityka społeczno-gospodarcza, wyróżniała się autonomią i niezależnością. Z tego powodu nie zawsze była akceptowana przez wojewodę białostockiego z którym regularnie dochodziło do konfliktów. W grudniu 1926 roku na posiedzeniu Rady Miejskiej prezydent Grodna poinformował o rezygnacji ze stanowiska. Mówił, że ze względu na zaistniałą sytuację spokojna praca na stanowisku prezydenta jest niemożliwa.
Większość radnych nie zgodziła się przyjąć dymisji głowy miasta. Po długich dyskusjach i prośbach jeszcze “długo pracować dla dobra i rozwoju miasta”, Stępniewski jednak postawił na swoim i zrezygnował z prezydentury.
Po odejściu z posady wrócił do wyuczonego zawodu i do wybuchu wojny w 1939 roku kontynuował pracę jako dyrektor najstarszej grodzieńskiej apteki.
W gazetach tamtego czasu pisano o nim: “Pan Stępniewski w pamięci mieszkańców miasta pozostawił o sobie wspomnienia jako o człowieku uprzejmym, który pracował dla dobra Grodna. Nie można zarzucić mu i tego, że zajmując stanowisko prezydenta, nigdy nie wykorzystał go do załatwienia interesu prywatnego”.
Jak już wspomnieliśmy głównym zajęciem Edwarda Stępniewskiego po zakończeniu prezydentury, stała się praca w aptece. Ze względu na wysoką kwalifikację, pracowitość i nadzwyczajną przedsiębiorczość, udało mu się uczynić ze swej apteki najlepszy tego typu lokal w mieście, a być może i w województwie. Od 1923 roku w aptece zaczęła pracować niewielka hala, produkująca napoje gazowane. W 1935 roku apteka wciąż wysoko trzymała markę, przygotowując 16606 własnych receptur. Pracowało tutaj troje farmaceutów, w tym syn Edwarda Stępniewskiego – Zbigniew, który po ukończeniu gimnazjum w Grodnie w 1934 roku z błogosławieństwa ojca ukończył Wydział Farmaceutyczny na Uniwersytecie Warszawskim.
Słynny grodzieński aptekarz nie zaniedbał działalności społeczno-politycznej. We wrześniu 1927roku, ponad pół roku po dymisji z posady włodarza miasta, grodnianie zwrócili się do niego z prośbą o ponowne kandydowanie na stanowisko prezydenta Grodna, on jednak nie zgodził się drugi raz „wejść do tej samej rzeki”. Był za to wielokrotnie wybierany na wiceprzewodniczącego Rady Miejskiej.
Jako samorządowiec Edward Stępniewski zawsze sprzeciwiał się podnoszeniu cen na chleb w sklepach Grodna. Rozumiał, że najbardziej na tym traciliby ludzie biedni i bezrobotni. Dbając o dobro wspólne mieszkańców miasta, starał się między innymi o pozyskanie funduszy na pomoc materialną dla byłych więźniów, wychodzących na wolność. Podkreślał także potrzebę otwarcia miejskiego centrum zdrowia i angażował się w wiele innych prospołecznych inicjatyw.
Skuteczna i wieloaspektowa działalność Edwarda Stępniewskiego w Grodnie trwała do 1939 roku. Po wybuchu II wojny światowej, będąc już w wieku seniorskim, został powołany do Wojska Polskiego. We wrześniu, nie czekając na przybycie wojsk sowieckich, w składzie 3. Szpitala Wojewódzkiego wycofał się z Grodna na Litwę.
Po opkupacji Litwy przez Armię Czerwoną Stępniewskiemu udało się uciec z obozu dla internowanych, ale w ręce NKWD wpadł jego syn. Zbigniew Stępniewski stał się ofiarą Zbrodni Katyńskiej – zamordowano go w obozie Starobelskim na Ukrainie. Natomiast Edward Stępniewski w czasie wojny przebywał na Litwie, ukrywając się najpierw przed Sowietami, a potem przed okupantem niemieckim.
Do Grodna wrócił dopiero na początku 1944 roku i przez krótki czas pracował w swojej aptece, udzielając pomocy w leczeniu polskich i sowieckich partyzantów. Za tę działalność w maju 1944 roku został aresztowany przez władze niemieckie. Za pomoc Armii Krajowej trafił do obozu Stutthof, gdzie jako więzień numer 34519 zmarł nieco ponad tydzień po przybyciu do obozu.
Po wojnie rodzina byłego prezydenta Grodna wyjechała do Polski.
W roku 1996 z inicjatywy naukowo-przemysłowej spółdzielni „Biotest” apteka pojezuicka, w której ponad 40 lat pracował Edward Stępniewski, została odrodzona. Jest obecnie najstarszą, pracującą apteką na Białorusi. Pracuje w niej muzeum, opowiadające o życiu i działalności również byłego prezydenta Grodna, a jednocześnie wybitnego grodzieńskiego aptekarza i farmaceuty.
W 2000 roku Edward Stępniewski został upamiętniony wydaniem okolicznościowej koperty.
Znadniemna.pl, portret Edwarda Stępniewskiego, źródło: S13.ru
