80 lat temu mieszkańcy Warszawy rozpoczęli powstanie przeciw niemieckiemu okupantowi. Jednym z kapelanów patriotycznego zrywu był ks. Wiktor Potrzebski, były dyrektor I Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Grodnie, a podczas kampanii 1939 roku aktywny uczestnik przygotowań grodzieńskiej młodzieży do obrony miasta przed Sowietami. Po zakończeniu walk o Grodno przeniósł się do okupowanej przez Niemców Warszawy, gdzie organizował tajne nauczanie, tworząc komplet gimnazjalny dla swoich uczniów z grodzieńskiego gimnazjum i dla warszawskiej młodzieży gimnazjalnej.
Nasz bohater ks. Wiktor Potrzebski urodził się 30 sierpnia 1880 roku w Ślesinie. Był synem Jana i Elżbiety z Sieradzińskich. Ukończył gimnazjum w Kaliszu oraz Seminarium Duchowne we Włocławku i w czerwcu 1904 roku został wyświęcony na kapłana.
Objął wówczas stanowisko wikariusza w parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole.
Od 1904 roku należał do Narodowego Związku Robotniczego w tym mieście. Kierował strukturami partii w czterech powiatach. Jednocześnie był prezesem miejscowego okręgu Polskiej Macierzy Szkolnej (1905-1907) oraz założycielem pierwszej na ziemiach polskich spółdzielni szewskiej w Kole (1905).
Ucieczka do Galicji
W Cesarstwie Rosyjskim księdzu Potrzebskiemu groziło więzienie, dlatego w 1907 roku wyjechał z Koła i udał się do Galicji. W latach 1908-1909 posługiwał jako wikariusz w parafii pw. św. Anny we Lwowie, a w 1910 roku został prefektem szkół męskich: ludowej i wydziałowej w Dolinie niedaleko Stanisławowa. Działał w Towarzystwie Szkoły Ludowej; był przewodniczącym koła w Dolinie oraz wiceprzewodniczącym zarządu okręgowego w Stryju koło Lwowa. Należał także do Wydziału Ligi Pomocy Przemysłowej we Lwowie.
Od 20 sierpnia 1913 roku zajmował stanowisko prefekta w szkole ludowej i wydziałowej w Monasterzyskach. Tam do 1914 roku uczestniczył w działalności Drużyn Bartoszowych. Był naczelnikiem drużyny w Folwarkach oraz członkiem komisji mężów zaufania chorągwi buczackiej.
W1916 roku został administratorem parafii pw. Trójcy Świętej w Sokołówce koło Bóbrki. W 1918 roku przebywał w Rozdole. Przejściowo był więziony przez władze austriackie, a w 1920 roku uczestniczył w obronie Lwowa przeciwko bolszewikom.
Na Ziemi Sieradzkiej
W styczniu 1921 roku ksiądz Potrzebski znalazł na ziemi sieradzkiej. Został prefektem w gimnazjum w Bełchatowie, a we wrześniu 1922 roku w gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim oraz wykładowcą w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. Królowej Jadwigi i w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim Heleny Trzcińskiej, gdzie pracował wśród młodzieży. Jednocześnie 19 sierpnia 1922 roku został rektorem kościoła szkolnego, zwanego potocznie kościołem „Panien”.
Od 7 sierpnia 1927 roku sprawował w Piotrkowie funkcję rektora kościoła pw. św. Franciszka Ksawerego oraz prefekta Gimnazjum Męskiego im. Bolesława Chrobrego.
Pobyt na Wileńszczyźnie
W sierpniu 1928 roku nasz bohater na własną prośbę został przeniesiony do archidiecezji wileńskiej. Do 1937 roku był prefektem w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Trokach. Bardzo energiczny, szybko się oswoił, ożywiając życie szkolne i internatowe. Chociaż nie był wychowawcą w internacie, a jednak wraz z Ludwikiem Jaworskim objął opieką działający w internacie samorząd uczniowski. Ksiądz zarekomendował siebie jako dobry psycholog, rozumiejący młodzież. Oprócz religii prowadził w razie potrzeby także inne przedmioty.
Obrona Grodna i tajne nauczanie w Warszawie
Wszechstronność pedagogiczna kapłana sprawiła, że powierzono mu stanowisko dyrektora I Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Grodnie. Pomimo tej pracy kapłan aktywnie angażował się także w ruch harcerski. Podczas kampanii 1939 roku w dniach 19-21 września zmobilizował swoich uczniów do obrony Grodna przed Sowietami. Po zajęciu miasta przez nieprzyjaciela ksiądz musiał uciekać, tym razem do Warszawy okupowanej przez Niemców.
W stolicy, pod nazwiskiem Jan Orłowski, duchowny objął funkcję kapelana klasztoru Sióstr Loretanek. Jednocześnie zaangażował się w podziemną działalność edukacyjną. Organizował tajne nauczanie, a nawet przeprowadził egzaminy maturalne dla młodzieży z Grodna i Warszawy. Był również dyrektorem do spraw nauczania w szkole sióstr felicjanek, a także kapelanem Zgromadzenia Sióstr Loretanek na warszawskiej Pradze.
Powstanie Warszawskie
Ksiądz Wiktor Potrzebski (pierwszy z lewej) podczas Powstania Warszawskiego. Fot.: wikipedia.org
Duchowny działał też w konspiracji zbrojnej. Od października 1942 roku był kapelanem batalionu „Vistula” Armii Krajowej. Rozpoczynał jako kapelan 2 kompanii, następnie całego batalionu, przybierając pseudonim „Józef Władysław Orłowski”. Podczas Powstania Warszawskiego sprawował funkcję kapelana IV Rejonu I Obwodu Śródmieście AK przybierając pseidonim „Corda”. Oprócz obowiązków kapelana ks. Wiktor Potrzebski w czasie okupacji codziennie odprawiał po dwie Msze św. i godzinami spowiadał. 13 sierpnia 1944 roku pobłogosławił związek małżeński dwojga powstańców – Alicji Treutler „Jarmuż” i podchorążego Bolesława Biegi „Pałąka”.
Zdjęcia z tej liturgii są jednymi z najbardziej znanych fotografii z okresu warszawskiego zrywu.
Powstanie Warszawskie: Ślub sanitariuszki Alicji (lub Haliny) Treutler „Jarmuż” i podchorążego Bolesława (lub Jana) Biegi „Pałąka” udzielony przez księdza Wiktora Potrzebskiego „Corda” dnia 13 sierpnia 1944 roku w kaplicy przy ulicy Moniuszki 11. Fot.: wikipedia.org
Poległ ksiądz Wiktor Potrzebski 4 września 1944 roku pod gruzami zbombardowanego przez Niemców budynku przy ul. Szpitalnej 4. Jego ciało rozpoznano po rozszarpanej sutannie. Został pochowany na podwórku jednego z warszawskich budynków, a później jego prochy złożono na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, kwatera A-25.
Odznaczenia i upamiętnienie
Ksiądz Potrzebski został odznaczony Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 4 kl., Krzyżem Walecznych i Expositorium Canonicale.
Jego nazwisko znajduje się na tablicy w katedrze ps. św. Stanisława Kostki w Łodzi, poległych żołnierzy batalionu AK „Kiliński” w krużganku kościoła pw. św. Antoniego w Warszawie (ul. Senatorska), w katedrze polowej WP oraz na tablicy rektorów kościoła „Panien” w Piotrkowie Trybunalskim.
Na zdjęciu: Ksiądz Wiktor Potrzebski, fot.: Muzeum Powstania Warszawskiego/www.1944.pl/kurier-kolski.pl
Przygotował Adolf Gorzkowski
Znadniemna.pl
