23 stycznia 1889 roku zmarł Ignacy Domeyko, polski mineralog i geolog, przyjaciel Adama Mickiewicza, profesor oraz rektor uniwersytetu Santiago de Chile, który swoją działalnością przyczynił się do rozwoju Chile pod względem kulturalnym i przemysłowym.
Ignacy Domeyko pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był synem prezesa sądów ziemskich w powiecie nowogródzkim. Urodził się w 1802 roku w Niedźwiadce (dziś na Białorusi). Był bliskim krewnym Maryli Wereszczakówny, w której kochał się Adam Mickiewicz. Uzyskał dyplom Uniwersytetu Wileńskiego. Po upadku powstania listopadowego, w którym brał udział, emigrował do Francji, gdzie w paryskim École des Mines ukończył studia górnicze.
Działalność w Ameryce Południowej
Niezwykłe uzdolnienia Domeyki sprawiły, że zainteresował nim się rząd chilijski i zaproponował mu objęcie katedry chemii w Coquimbo. Za poradą swojego kolegi Adama Mickiewicza przyjął tę propozycję i w roku 1838 wyruszył do Chile.
Podstawą rozwoju młodej Republiki Chilijskiej stało się górnictwo. Metody wydobycia złóż naturalnych były tam niesłychanie prymitywne, niemal partyzanckie. Domeyko został powołany do stworzenia podstaw naukowych dla eksploatacji bogactw mineralnych kraju. Wybudował w Coquimbo laboratorium naukowe, opracował program i zajął się nauczaniem fizyki, chemii, mineralogii i metalurgii.
W liście do Adama Mickiewicza pisał: „niejedna północ zastaje mnie przy tyglu lub retorcie, smażącego dziwnie ciekawe tutejsze kruszce. W dzień jestem z moimi uczniami, przemawiam po hiszpańsku o rzeczach, o których tu nikt przede mną nie wiedział”.
Odkrył skarby Chile
Wakacje wykorzystywał na poznawanie kraju. Plon naukowy tych podróży był obfity. Dzięki nim stworzył mapę geologiczną Chile, odkrył i zbadał wiele bogatych pokładów różnych gatunków węgla kamiennego, żył złota, a także znalazł nieznany wówczas minerał nazwany na jego cześć „domeykitem”. Odkrycia te przyniosły mu światową sławę, a wdzięczni Chilijczycy pisali: „Domeyko pierwszy wskazał nam nasze skarby i nauczył z nich korzystać”.
Widząc opłakany stan szkół chilijskich, opracował program reorganizacji nauczania oparty na wzorach wileńskich. Ze względu na stale rosnący autorytet moralny, powierzono mu stanowisko urzędowego rozjemcy w granicznych sporach górniczych. Najwyżsi dostojnicy państwowi liczyli się z jego zdaniem i zabiegali o jego przyjaźń.
Zapobiegł wyprawie przeciwko Araukanom
W 1845 roku wydał książkę pt. „Araukania i jej mieszkańcy”, w której wystąpił w obronie ludności tubylczej, tępionej w sposób barbarzyński i wezwał rząd chilijski do zmiany polityki oraz podjęcia akcji umiejętnego, stopniowego cywilizowania Araukanów.
Po ośmiu latach spędzonych w Coquimbo Domejko został powołany na katedrę chemii, mineralogii i fizyki Uniwersytetu w Santiago, od 1876 roku pełnił tam rolę rektora. Rząd chilijski powierzył mu organizację szkolnictwa w całym kraju.
Obok prac pedagogicznych, organizacyjnych i administracyjnych, cały czas prowadził studia naukowe. Jego dziełem są rozległe badania geologiczne Kordylierów oraz wykrycie i opisanie wielu nieznanych gatunków minerałów. Wyniki swych badań publikował w Chile i w Europie. Był autorem wielu podręczników i ponad 130 prac naukowych w językach hiszpańskim, francuskim, niemieckim i polskim.
Po ustąpieniu Domeyki ze stanowiska rektora uniwersytetu w Santiago (1883 rok) parlament chilijski przyznał mu wysoką dożywotnią rentę nazwaną „pensją wdzięczności”. Ignacy Domeyko odwiedził Polskę w roku 1884. Zmarł pięć lat później na ziemi chilijskiej 23 stycznia 1889 roku.
Urzędowy organ chilijski pisał wtedy, że „mało jest przykładów życia tak pracowitego, pełnego zaparcia się siebie, tak zupełnie poświęconego nauczaniu i postępowi nauki. Domeyko był więcej niż profesorem, był apostołem nauki w Chile. Zasługi jego zdobyły mu niezmierną wdzięczność narodu chilijskiego”.
Domeyko na każdym kroku
Z nazwiskiem Domeyki Chilijczycy spotykają się nieustannie. Na tablicach z nazwą ulic, w książkach z zakresu mineralogii i paleontologii, na pomnikach i budynkach oraz oczywiście w geografii. Najpoważniejszym obiektem topograficznym noszącym nazwisko naszego rodaka są Góry Domeyki. Pasmo to stanowi zachodni grzbiet Andów, nazwę górom nadał rząd chilijski.
Do miejsc nazwanych nazwiskiem Polaka zaliczyć można też: Szczyt Domeyki (Cerro Domeyk) w Kordylierach, port Domeyki w południowym Chile, Stacja Domeyki (Paradero Domeyko), osady Domeyki oraz minerał (domeykit), małż (Nautilus domeykus), amonit (Amonites domeykanus) i wiele innych.
Znadniemna.pl/polskieradio.pl
