Historia portu w Drui

Druja ma nie tylko długą i ciekawą historię, ale także wiele mało znanych kart takich jak fakt, że była niegdyś ważnym portem na Dźwinie – pisze lokalny historyk Witold Jermalonak.

Położona w dogodnym miejscu nad Dźwiną przy ujściu rzeki Drujki w przeciągu stuleci Druja była ważnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym Brasławszczyzny. Prawdopodobnie już od XI w., a dokładnie wiadomo, że od XIV w. do połowy XVII w.

Druja pełniła ważne funkcje w systemie obronnym kraju. Istotny wpływ na rozwój Drui miał przywilej Aleksandra Jagiellończyka z 22 marca 1506 r., gdy jej właściciele Massalscy otrzymali prawo wolnego handlu na Dźwinie. Szczególnie szybko Druja rozwijała się jako ośrodek handlowy i rzemieślniczy po przywileju Jana Sapiehy 1618 r., zgodnie z którym miejscowość otrzymała prawo do samorządu.

Herb Drui z wizerunkiem statku pod pełnymi żaglami na falach rzeki świadczył o znaczeniu handlu w życiu miejscowości. W inwentarzu 1643 r. zanotowano 306 domów, 63 karczmy. Mimo że Druja mocno ucierpiała podczas wojen XVII – początku XVIII w. miejscowość nadal się rozwijała. Dokumenty XVIII w. świadczą o kontaktach handlowych Drui z Rygą, Toropcem, Królewcem, Połockiem, Witebskiem, Smoleńskiem. Przez Druję dostarczano przeważnie następujące towary: len, wełna, tytoń, wosk, potaż, drewno i in. W 1799 r. Druję zamieszkiwało 3400 osób, w 1841 r. – 3100, a na początku XIX w. co roku przyjmowała do 10250 barek і 11600 tratw z drewnem spławianym do Rygi, a następnie wywożonym statkami do krajów Europy Zachodniej.

Od drugiej połowy ХІХ w. w związku z budową linii kolejowych rola Dźwiny jako szlaku komunikacyjnego zaczęła się zmniejszać, mniej ważne stało się również znaczenie Drui dla handlu. Nie sprzyjała zachowaniu znaczenia handlowego rzeki sytuacja polityczna, między innymi rozpad Imperium Rosyjskiego. Po traktacie ryskim Druja została miastem przygranicznym Rzeczypospolitej Polskiej. Stacjonował tu garnizon Korpusu Ochrony Pogranicza, a handel na Dźwinie prawie zanikł. Jednak na początku lat 30. powstały warunki, które mogłyby istotnie zmienić nienajlepszy stan niegdyś ważnego ośrodka handlowego powiatu brasławskiego. Po pierwsze zbudowano linię kolejową Woropajewo – Druja, po drugie oprócz podpisanego wcześniej traktatu polsko-łotewskiego w 1933 r. podpisano konwencję z ZSRR o eksploatacji gospodarczej granicznego odcinka Dźwiny i Dzisny.

W polskiej prasie od 1934 r. toczyły się głośne dyskusje o budowie portu w Drui. Takie artykuły zamieściły „Słowo”, „Kurjer Wileński”, „Kurjer Warszawski”, „Gazeta Polska”, „Kurjer Powszechny” i in. W 1936 r. o możliwościach rozwoju Drui pisała nawet gazeta „Kurjer Filmowy”. W 1938 r. ukazały się badania М. Wykowskiego „Dźwina i Dzisna: Uwagi i materiały do wstępnych badań problemu eksploatacji rzek Polski Północno-Wschodniej”. Konkretne badania zagadnienia budowy portu w Drui zapoczątkowano w czerwcu 1933 r., gdy Wileńska Izba Przemysłowo-Handlowa zgodnie z decyzją podpisaną w kwietniu pod kierownictwem Oddziału Wodnego Wileńskiego Urzędu Wojewódzkiego w sprawie wyzyskania dróg wodnych dla celów gospodarczych wystąpiła z projektem budowy portu w Drui. Od tego czasu rusza aktywna działalność, badania i promowanie projektu przez instytucje gospodarcze, reprezentantów nauki, oświaty, środków masowego przekazu. Na czele tych działań stał patriota naszego kraju prof. Mieczysław Limanowski, inżynier Barański, wiceprezydent Wilna T. Nagórski, dr Wanda Reweńska. W 1934 r. Uniwersytet Wileński im. Stefana Batorego zorganizował cykl wykładów na ten temat. W Dziśnie powstał Kresowy Związek Ziemian, który w maju 1934 r. wystąpił do Ministerstwa Komunikacji z memoriałem domagającym się budowy linii kolejowej do Dzisny. Ze względu na trudności finansowe realizacja projektu była niemożliwa w najbliższych latach. Wówczas związek rozpoczął walkę o otwarcie żeglugi wodnej na rzekach Dzisna i Dźwina, ponieważ prace te były znacznie tańsze.

W sierpniu 1934 r. z inicjatywy Wileńskiej Izby Handlowej zorganizowano wyprawę kajakową szlakiem Druja – Ryga pod kierownictwem T. Nagórskiego i prof. Stanisława Świaniewicza. Podczas wyprawy prowadzono badania dotyczące możliwości żeglugi od Drui do Rygi.

Od lipca 1934 r. w Drui zaczęła działać Komisja gospodarcza, która na miejscu badała możliwość budowy portu. Ważne znaczenie dla realizacji projektu miał Międzynarodowy Kongres Geograficzny w Warszawie. Znaczenie Dźwiny dla Polski podczas kongresu stwierdził prof. M. Limanowski. Artykuł na ten temat zamieściła na swoich łamach gazeta „Słowo” z 19.11.1934 r. Uczestnicy kongresu zorganizowali wyprawę przez Grodno i Wilno do Drui. Jej uczestnicy wypowiedzieli się za budową portu jako drugiego po Gdyni punktu dostępu do morza. W lipcu 1936 r. zorganizowano wyprawę turystyczno-krajoznawczą Druja – Ryga drużyny harcerskiej Błękitna Jedynka Żeglarska pod kierownictwem dr Ludwika Kohutka. Podczas wyprawy również przeprowadzono pewne badania Dźwiny. W 1937 r. odbyła się druga podobna wyprawa. Ogrom pracy na rzecz realizacji projektu przeprowadziła prądówka w Drui, nauczyciele gimnazjum im. Stefana Batorego w Drui na czele z Karczewskim. Oddział Wodny Wileńskiego Urzędu Wojewódzkiego przeprowadził pomiary Dźwiny, opracował projekt portu drzewnego. W 1935 r. na rzece Dzisna zbudowano dwie nowe prądówki do oczyszczenia koryta rzeki. Ruszyły prace w zakresie budowy linii kolejowej od stacji Druja do przyszłego portu rzecznego. W latach 1935-1937 od kamieni i bali oczyszczano rzekę Dryświacicę.

Sprawę budowy portu w Drui przedyskutowano podczas sesji budżetowej Sejmu. 30 stycznia 1936 r. podczas sesji na rzecz wsparcia projektu wystąpiła posłanka Wanda Pełczyńska. Co prawda odmówiono sfinansowania tego projektu, ale stwierdzono, że zagadnienie należy przestudiować. 19 stycznia 1937 r. w Wileńskim Urzędzie Wojewódzkim pod kierownictwem wojewody Bociańskiego odbyła się konferencja przedstawicieli urzędów, przedsiębiorstw i organizacji zainteresowanych budową portu. Rezolucja konferencji potwierdziła konieczność rozszerzenia zakresu prac. Z budową portu wiązano perspektywy rozwoju gospodarczego kraju wileńskiego, szczególnie powiatu brasławskiego i dziśnieńskiego. Realizacja projektu sprzyjałaby ożywieniu żeglugi na rzekach Dzisna i Dźwina, która mogłaby objąć również Jeziora Brasławskie, sprzyjałaby budowie nowych zakładów w Drui, Leonpolu, Dziśnie, Połowie, Szarkowszczyźnie, Hermanowiczach, Mikołajewie, Kozianach, Pletarowie, zwiększeniu objętości uprawy lnu, zbóż, innych roślin uprawnych, bardziej intensywnej eksploatacji złoży torfu, żwiru, gliny. Wszystko to pozwoliłoby niwelować problem bezrobocia, poprawiłoby sytuację ludności.

Niestety plany, projekty i marzenia zwolenników budowy portu nigdy się nie spełniły. W 1937 r. uchwalono rozporządzenie o strefie nadgranicznej. Na odległości 50 km od granicy wprowadzano system przepustek i kontroli granicznej. Uniemożliwiało to realizację projektu, ponieważ w takich warunkach trudno prowadzić działalność gospodarczą i handlową. Lecz nie są to jedyne przyczyny i nawet nie trudności finansowe państwa w tym okresie, przede wszystkim zanosiło się na II wojnę światową, która położyła kres nadziejom na rozwój gospodarczy. W okresie sowieckim oraz w latach niepodległości Białorusi nic nie zrobiono na rzecz odrodzenia miasta Druja. Liczba ludności w stosunku do przedwojennej jest pięciokrotnie mniejsza.

Witold Jermalonak – ur. 28.07.1954, wieś Żejmiany, powiat brasławski, obwód witebski; nauczyciel historii, krajoznawca, dyrektor zrzeszenia muzealnego. Skończył Uniwersytet Pedagogiczny w Grodnie w 1976 r. Uhonorowany wyróżnieniem Stowarzyszenia Pedagogicznego „Za Aktywną Pracę” (1996 r.), Nagrodą Prezydenta RB „Za Odrodzenie Duchowe” (1999 r.), medalem „60 Lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej” (2005 r.), „70 Lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej” (2015 r.), „Człowiek Roku Witebszczyzny” (2009 r.), wyróżnieniem Ministerstwa Edukacji „Przodownik Edukacji” (2011 r.). Pracuje jako nauczyciel historii w Miorach. Bada zabytki archeologiczne, toponimię, genealogię, historię miejscowości, życie i działalność wybitnych osobistości powiatu miorskiego oraz sąsiednich powiatów. Organizator i kierownik Muzeum Historii, któremu w 1996 r. nadano miano „Ludowego”, Muzeum Książki i Druku (2009 r.), Muzeum Edukacji (2013 r.), Muzeum Etnograficznego „Chłopska Chata” (2015 r.). Jeden z autorów książki „Pamięć” – kronik historyczno-dokumentalnych powiatu miorskiego (1998 r.), powiatu brasławskiego (1999 r.), autor ponad 350 artykułów w wydaniach naukowych, czasopismach, gazetach. Organizator międzynarodowej konferencji historycznej „Cykl Dzisienski”. Opracował sześć tras krajoznawczych powiatu miorskiego, wydanych w postaci zestawów pocztówek.

Bibliografia:
1. Hedemann O. Historia powiatu brasławskiego. Wilno 1930.
2. Hedemann O. Dzisna i Druja, magdeburskie miasta. Wilno 1934.
3. Wykowski M. Dźwina i Dzisna: Uwagi i materiały do wstępnych badań problemu eksploatacji rzek Polski Północno-Wschodniej. Wilno 1938.
4. Wykowski M. Tradycje i przyszłość bandery polskiej na Dźwinie. Wilno 1938.
5. Limanowski M. Druja może być pomocna Gdyni. Słowo, 7.02.1934.
6. Reweńska W. Port w Drui. Kurjer Warszawski, 10.02.1934.
7. Reweńska W.Projekt i możliwości portu w Drui. Kurjer Wileński, 03.03.1934.
8. Reweńska W. Port w Drui a rzemiosło wileńskie. Kurjer Wileński, Nr 66, 1934.
9. Fedorowicz M. Port w Drui. Kurjer Wileński, 20.01.1935.
10. Limanowski M. Druja i Wisła. Gazeta Polska, 19.03.1934.

Znadniemna.pl za minsk.msz.gov.pl